کیاست - مهدی برزین- بیمه ای نبودی پدر جان؟ جواب می دهد نه باباجون، اون روزها چه میدونستم بیمه چیه. داشتم روی وانت کار می کردم که زدم به اون خدابیامرز، درجا مرد و من هم افتادم زندون، تا بالاخره پول دیه جور شد اما خونه و زندگی وهمه چیزم رفت بالای پول خون!
یک پک محکم به سیگارش میزند و ادامه می دهد، "البته نه اینکه کسی اون موقع ها نمیدونست بیمه چیه، حج عباس توی محل ما معلم بود، سر به سرش میذاشتن که توی پلیس راه وقتی می رفت بره شهرکرد، پلیس که مدارک ازش خواسته بود گفته بود این کارت ماشین، گواهینامه و این هم بیمه! کسی اون روزها بیمه نمی کرد اما اون معلم بود می دونست چیکار کنه ولی من خاک بر سر چی؟ هر چی میکشیم از بی سوادیه آقا، دولت باید همون موقع اجبار میکرد همه رو."
این گفتگوی مختصر امروز شاید برای بسیاری غریب به نظر برسد اما اجباری شدن بیمه شخص ثالث توانست جلوی بسیاری اتفاقات از این دست، فرارهای بعد از تصادف و حتی مرگ های بسیاری را که بر اثر وحشت متخلف از پیگیری و پول دیه و فرار او، ممکن بود روی بدهد، گرفت.
سابقه بیمه در کشور ما شاید یک قرن باشد، از زمان همان بیمه های خارجی که قبل از بیمه ایران و بعد بیمه مرکزی، تجار و بازرگانان را با کالاهایشان بیمه می کردند.
اما آشنایی بیشتر مردم شاید با بیمه بازنشستگی که از حقوق آنها کسر میشد و به حساب صندوق بیمه گر می رفت، شروع شد.
بعد هم این جمله "وقتی رسید خسارت بیمه کند حمایت" یکی از شعرهای آشنا برای مردم کوچه و خیابان شده بود و البته این تنها یک گوشه از ماجرا است.
اما ماجرای بیمه به همین بیمه شخص ثالث، عمر یا آتش سوزی و امثال آن ختم می شود؟ برای مثال در اوج تحریم ها یکی از مشکلات بزرگ کشور، شرکت های بیمه بین المللی بودند، کالا خریداری شده بود، همه چیز آماده و کشتی در حال بارگیری اما به دلیل اینکه کمتر شرکتی حاضر به بیمه آن کشتی می شد، حرکت نمی کرد.
کشتی اگر بیمه میشد، بنادر باید بر اساس بیمه نامه آن می پذیرفتند یا ترخیص می کردند، اگر مقصدش ایران بود، باز هم کشتی در گل می نشست، پس باید به بندری غیر ایرانی، با پرچمی غیر از ایران و باج های کلان به طور مثال فلان محصول استراتژیک که احتمال فاسد شدن آن هم می رفت چند برابر قیمت به کشور می رسید و در اختیار عموم قرار می گرفت.
نقش بیمه را در مبادلات بین المللی نباید نادیده گرفت، بزرگترین بیمه های جهان که توانایی پرداخت خسارت های بسیار بالا هستند، در کشورهای اروپایی و ایالات متحده قرار دارند، نرخ بیمه آنها شاید بیشتر اما حوزه مسوولیتی گسترده دارند و هیچ گاه از زیر بار آن شانه خالی نمی کنند.
کسی در چند دهه اخیر یا بعد از جنگ جهانی دوم، به خاطر ندارد یک شرکت بیمه معروف در غرب ورشکست شده باشد، به تعهدات خود عمل نکرده باشد و به مشتریان خود خسارت پرداخت نکرده باشد!
چرایی آن را باید در مدیریت ریسک جستجو کرد، این عامل در مدیریت کلی یک سازمان تا حدی موثر است که امروزه شرکت های متوسط و بزرگ همگی دارای واحد مدیریت ریسک هستند که به اندازه گیری ریسک و پیامدهای آن در تجارت و آینده آن کمپانی می پردازند، تا کجا می توان ضرر کرد، سود پرداخت یا خسارت داد.
ماجرای ورشکستگی بیمه توسعه در خاطر همه هست، با ورشکسته شدن این بیمه، بسیاری از بیمه گذارانی که با هزاران امید آرزو و اطمینان از محفوظ بودن سرمایه خود، اقدام به سرمایه گذاری در بیمه های عمر یا پس انداز کرده بودند به یکباره با شرکتی مواجه شدند که هیچ چیزی برای آن نمانده است.
کار به مطبوعات و صدا و سیما کشیده شد اما پس از مدتی که گذشت دوباره همه به سر کارهای خود برگشتند، کسی از نتیجه تحقیقات و حقوق ضایع شده بیمه گذاران و زمانی را که از دست داده بودند، چیزی نگفت.
اگر مسوولیت مدنی در برابر اعتماد مردم را در نظر بگیریم، چه کسی پاسخگوی اعتماد بر باد رفته است؟ بیمه برای اطمینان زایی و اعتماد آفرینی پایه گذاری شده و گرنه وای به حالی که بگندد نمک!
امروز در کشور ما نوعی غفلت از کارکرد بیمه و تقلیل آن به یکسری موارد سطحی را شاهد هستیم. علی رغم تنوع ظاهری در پس همه طرح ها یک چیز نهفته است و آن هم گرفتن پول و وعده های عجیب و غریب، وقت وفای به عهد که می رسد، هزار ماده و تبصره برای نپرداختن ها و شانه خالی کردن از زیر مسوولیت!
برای مثال در بیمه عمر ابتدا می گویند شما با ماهی مثلا ده هزار تومان خود را بیمه کنید تا در سن پیری مبلغی به عنوان سرمایه در اختیار داشته باشید.
اما وقتی در شرایط آن دقیق می شوید، چه به شرط زنده ماندن یا مردن و مانند آن، با احتساب تورم و ارزش پول، چیز دندان گیری عاید بیمه گذار نمی شود.
آسیب دیگری که بیمه ها در ایران به دان دچار هستند، عدم شفافیت در ارایه بیلان کاری، سرمایه و دارایی های شرکت های بیمه و سرمایه گذاری هایی است که انجام می دهند. در واقع شرکت بیمه بر مبنای اعتماد سرمایه گذاران و حق بیمه ای که بیمه گذاران دریافت می کند شکل گرفته و وظیفه دارد تا با کمک کارشناسان اقتصادی و متخصصان امر سرمایه گذاری، منابع و اموال و همچنین آنچه آنان از آینده و زمان برای خود خریده اند را حفظ کرده و تا سر حد ممکن برای سودآوری قانونی آن و اجرای تعهدات تلاش کند.
اما پیچیدگی های حقوقی قوانین بیمه در ایران مانند همه جای دنیا در کنار دور بودن از فضای بین المللی که به کاهش سطح دانش بیمه ای کارشناسان داخلی انجامیده، از به روز شدن قوانین این حوزه و چالاکی این شرکت ها در انجام وظیفه جلوگیری کرده است.
ازدیاد سردرهای بیمه در کشور با تابلوهای مختلف که تعداد زیادی از آنان نیز به عنوان بازوی بانک ها یا موسسات مالی و اعتباری فعالیت می کنند نمی تواند چشم انداز خوبی برای پا گرفتن یک صنعت بیمه قوی در کشور را فراهم کند. وقتی یک بانک که هدفش کسب درآمد برای سهامداران و افزایش سرمایه خود است، شرکت بیمه ای را تاسیس کند که باید در زمان های بحران یا خطر به داد بیمه گذار خود برسد، چگونه می توان انتظار داشت تضاد منافعی که ناشی از خطر و ریسک پرداخت خسارت ناشی می شود را با منافع بانکی در یک جا جمع کرد؟
عدم حضور شرکت های قوی بین المللی در ایران باعث به وجود آمدن نوعی خلا در توانایی بیمه های داخلی برای حمایت تمام قد از صنعت و تجارت شده است.
برای مثال شرکت هایی مانند فولاد مبارکه یا پتروپارس که هر کدام، یک خط تولید یا دکل حفاری آنها، میلیون ها دلار ارزش دارد، در زمان حادثه به کدام شرکت بیمه داخلی و با کدام منابع و سرمایه می توانند اتکا کنند.
تنها بیمه ایران در این میان توانایی دارد که آن هم با وابستگی به دولت و بیمه مرکزی، به نوعی در زمان نیاز از کیسه مردم باید خرج کنند.
برای رسیدن به یک صنعت بیمه، ابتدا باید شفافیت مالی و نهادی در ساختار بیمه کشور تعریف شود و به اجرا درآید. این مساله ضمن نیاز به بازنگری و به روزرسانی نرم افزاری دارد و بعد از آن دوباره باید استانداردهای حاکم بر نوع روابط سازمانی بیمه ها مورد بازنگری قرار گیرد تا این پس شاهد ورشکستگی یا کاهش تعهدات بیمه گران در برابر بیمه گذاران نباشیم.
کشور و شهروندان آن برای داشتن آرامش خیال و حرکت بودن نگرانی به سوی آینده ای بهتر در کنار اتخاذ تصمیمات نوگرایانه و شجاعانه، نیاز به صنعت بیمه توسعه یافته، به روز و قابل اطمینان دارد تا بتواند مرزهای تجارت و صنعت را به سوی آینده گسترش دهند.
