به روز رسانی و مدرن سازی سیستم حمل و نقل، خروج صنایع آلاینده از شهر و اصلاح کالبد شهری متناسب با سفرهای پیاده یا دوچرخه و البته در پیش گرفتن سیاست های تشویقی برای مصرف کمتر انرژی یا تولید انرژی پاک از تدابیری بود که مدیریت شهری برای کاهش سطح آلودگی هوا به کار گرفت.
از سوی دیگر، چند شرکت خودروساز بزرگ دنیا اعلام کرده اند تا سال2040 یا 2050، دیگر ماشینی با موتور درون سوز تولید نخواهد کرد، فولکس واگن و تسلا از پیشروان این مساله هستند. نگاهی به حجم تولید و تنوع آن در این کمپانی ها نشان می دهد که تغییراتی اینچنینی علاوه بر اینکه زمان زیادی را می گیرد، هزینه بالایی را هم تحمیل می کند. اما چرا؟
امروز در بیشتر نقاط دنیا، حفظ محیط زیست و تامین آب و هوای سالم در کنار حفاظت از سرمایه های انسانی جزو وظایف حاکمیت و از حقوق شهروندان محسوب می شود. حکمرانی خوب ایجاب می کند تا شرایط زندگی سالم و امکانات درمانی و بهداشتی لازم در اختیار شهروندان باشد. آلودگی هوا باعث بیماری های مختلف می شود، سلامت نیروی کار را به خطر می اندازد و برای شرکت های بیمه هزینه تراشی می کند. آلودگی هوا، بهره وری نیروی کار را کاهش می دهد، در شهرهای توریستی، به کم رونق شدن کسب و کارها می انجامد و در نتیجه درآمد دولت ها از محل مالیات کمتر می شود.
این چنین است که تلاش نهادهای مدنی و صنفی و همراهی حکمرانی های محلی باعث می شود که محیط زیست پاکیزه تر به عنوان یک مطالبه مطرح شود و پاسخ هایی که دریافت می کند از جنس تعطیلی نیروگاه های آلاینده، توقف تولید محصولات آلاینده و کاهش مصرف سوخت های فسیلی است.
اما اینجا چه خبر است، شهرها در مه و دود غلیظ فرو می روند، بیماری های تنفسی بیداد می کند، ریزگردها نفس مردم را می برند، صنایع آلاینده با همان فناوری های قدیمی کار می کنند و اتومبیل های دودزا همه جا را به تسخیر درآورده اند. هر سال در فصل زمستان همین آش هست و همین کاسه!
در مقابل همه این ها، عیسی کلانتری، رییس سازمان محیط زیست در اظهارنظری شگفت انگیز از مردم خواست تا دعا کنند باد بیاید! آلودگی هوا را به دست باد سپردن و منتظر نشستن تا برآمدن جان از هنرهای نادیده رییس سازمان حفاظت از محیط زیست بود که باید به توانایی های پیشین او در ترسیم فضاهای سیاه و پادآرمانی از اقلیم و آب و هوای کشور اضافه کرد.
اما آیا کلانتری در این بی عملی تنهاست؟ سالهاست که تهران آلوده است، ترافیک سرسام آور آن منبع آلایندگی و اضافه شدن لحظه ای به آمار اتومبیل سبک و سنگین جزو روال عادی حیات آن شهر به شمار می رود. آسمان آبی برای مردمش افسانه و نفس کشیدن هر روز دشوارتر می شود. اگر به آرشیو روزنامه ها و صدا و سیما مراجعه شود هر بار قصه به یک نحو مطرح شده است و هزاران راه حل برای آن ارایه شده است.
از زوج و فرد تا تعطیلی یا وضع عوارض بر صنایع آلاینده، افزایش اتوبان ها و نوسازی ناوگان حمل و نقل و البته احداث مترو که هر کدام در زمان ارایه، نوشدارویی پیش از مرگ سهراب خوانده می شدند، اما حالا اگر کسی به وضعیت دیگر شهرهای کشور علاوه بر تهران نگاه کند می بیند که همه شاهنامه به سرفه افتاده است. نه تنها تهران اصلاح نشده که اصفهان، مشهد، تبریز و اهواز هم به این سیاهه افزوده شدند.
نه وزارت صنعت و معدن و تجارت، یا وزارت راه و شهرسازی و هر کدام از دستگاه های مسوول و مرتبط با وضعیت اقلیم و محیط زیست پاسخگوی عملکرد خود نیستند، کارخانه های آلاینده که بیشتر آنها در تملک دولت یا وابسته به نهادهای دولتی هستند کار خود را انجام می دهند، با پراخت عوارض آلایندگی موجب رقابت دستگاه های شهری برای دریافت آن می شوند.
علی رغم همه هشدارها برای مشکلات زیست محیطی در مورد احداث سد ها، همچنان رزومه مدیران وزارت نیرو با سدسازی پر می شود و کشور با خشکسالی دست و پنجه نرم می کند. دریاچه ارومیه مجددا رو به خشکییدن نهاده اما برای در امان ماندن از طوفان نمک فکری شده است؟ آیا منتظر هستند تا بحران بیاید و بعد در مورد آن تصمیم گیری شود.
آمار نشان می دهد که بخش عمده ای از آلودگی هوا ناشی از فعالیت اتومبیل های فرسوده صورت می گیرد، تعرفه های سرسام آور ورود خودرو باعث شده تا خودروسازان کشور با خیال راحت و بدون واهمه همان ارابه های مرگ را تولید کنند.
دیوار بلند تعرفه ای در برابر ورود اتومبیل های کم مصرف، پرداخت یارانه به اقشار مرفه جامعه است که می توانند خودروهای 6 و 8 سیلندر را با تعرفه بالا وارد کنند. عدم تصویب قوانین سخت گیرانه در برابر آلاینده ها و اتومبیل های دودزا باعث شده تا وقتی اعلام می شود هوا آلوده است، کسانی که اتومبیل شخصی دارند برای هر چه بیشتر بهره برداری از هوای آلوده تهران و دیگر کلان شهرها، وارد خیابان می شوند آن هم تک سرنشین!
در حالی که همه امروزه از مضرات ساخت برج های مرتفع در مسیر حرکت باد مطلع هستند و خسارات ناشی از این خطای راهبردی را می بینند، باز هم شاهد هستیم دیگر شهرداری ها در شهرهای بزرگ برای ساختن چنین ساختمان هایی مجوز می دهند. برای نمونه اصفهان و در شهرک های ولیعصر و امیرحمزه چنین رویکردی همچنان به شکل اولیه آن را دنبال می کند.
احداث خطوط مترو به جز تهران، دیگر جدی در نظر گرفته نمی شود، بسنده کردن به یک یا دو خط و اجرای لاک پشتی آن، کمکی به رفع آلودگی نخواهد کرد. ریه های شهرها در حال تحلیل رفتن هستند اما هر روز خبر از قطع درختان و تخریب باغات می رسد.
بحث بر سر این دولت یا دولت قبلی نیست، بنزین آلوده و پتروشیمی یا در انتظار باد نشستن نیست، نکته اینجاست که برنامه جامع مقابله با آلودگی هوا بر روی کاغذ وجود دارد، عزمی برای اجرای آن وجود ندارد، این برنامه ها که بر اساس پارادایم های قرن بیستمی نوشته شده چنان پیچیده و درهم است که مسوولیت آن برای کسی پذیرفتنی نیست.
بروکراسی پیچیده اداری و مصلحت اندیشی های صدباره باعث شده تا آنچه از اجرای برنامه جامع مقابله با آلودگی هوای باقی در دسترس است چند درخت در حاشیه شهرها باشد، نام ریزگرد داخلی مصادف است با دشت های مرده و بیابان های بدون پوشش گیاهی یا کارگاه های ساخت گچ و آجرپزی ها! کسی جرات تعطیلی آنها را دارد؟
سرعت کاشت پوشش گیاهی ناچیز و به گرد سرعت بیابان زایی نمی رسد، هیچ مقام هم مسولیت قطع درختان دست کاشت تاغ را هم بر عهده نمی گیرد، ضمن اینکه آبیاری آنها هم حتی با پساب در مواقعی امکان پذیر نیست.
هیج برنامه زمان بند شده ای برای کاهش و توقف تولید ماشین های بنزین سوز وجود ندارد، چون که در خم تولید باکیفیت همان خودروی بنزینی درمانده شده اند. اتوبوس های دودزا در سراسر شهرها حضور فعال دارند، وقتی تهران آنها را دور می اندازد، نصیب شهرستان ها می شوند.
با همه توانایی و امکاناتی که در کشور صنعتی نشده ایران برای خروج از آلودگی محیط زیستش و حرکت به سمت انرژی پاک وجود دارد، اما سد ذهنی مدیران و ضعف تصمیم گیری آنها در کنار پراکندگی عجیب مسوولیت ها باعث شده تا خبر خوبی در این مورد به گوش نرسد، و تنها صدای عیسی کلانتری شنیده می شود که می گوید بروید کنار باد بیاید!
