مدیر مرکز مطالعات و پژوهش ایران و ترکیه
الف: چین
در حوزه کشورهای آسیایی چین که دیو اقتصادی آسیا و جهان است بزرگترین وارد کننده کالا و اقلام بالاخص در مواد اولیه است. زغال سنگ، سنگ آهن، بوکسیت، کرومیت، دولومیت، باریت، فلورین و ده ها ماده معدنی از سرتاسر دنیا به این کشور سرازیر است و چین به دنبال ایجاد ارزش افزوده از طریق تبدیل مواد اولیه وارداتی به انواع مصنوعات تجاری است.
ما در مقایسه با وارداتمان از چین در صادرات به آن، آنچنانکه باید و شاید موفق نیستیم. فروش مواد اولیه کانی و در قبال آن واردات ذغال خاکه ای (بریکت ذغالی)، سنگ پا و مهر و سجاده و ... هر آنچه که در فکر و اندیشه بگنجد و در نظر آید؛ واردات اقلامی است از چین که در داخل کشورمان هم وجود دارد و هم در حال تولید است که با واردات بی رویه معامله منابع طبیعی و مواد اولیه کشورمان با کالاهای غیر مورد نیاز از چین است.
تجارت ما با چین متقابل نیست و تقریبا غیر عادلانه آنهم نه از طرف چینی ها بلکه از سوی خودی ها و بازرگانان ایرانی(چه خرده یا چه واردکننده عمده).
جلب و جذب سرمایه داران چینی برای ایجاد صنایع تکمیلی برآمده از مواد اولیه موجود میتواند برای هر دوطرف مفید باشد.
ما برای جلب سرمایه از چین در آغاز راه هستیم. گرچه آنها به منابع عظیم معدنی و فرصت های سرمایه گذاری در ایران نگاه مطالعاتی دارند.
ثروتمندان چین پیوسته در حال افزایش است و سرمایه داران آن نگاه به کشورهای پیشرفته دارند. در آمریکا ثروتمندان 5 میلیون دلاری، در ژاپن 5/1 میلیون دلاری، در آلمان 400 هزار و در چین 3/1 میلیون دلاری به تعداد زیادی حضور دارند و زندگی میکنند.
با یک مطالعه و رایزنی و ایجاد ارتباطات میتوان این میلیونرها را به ایران جلب کرد.
خرید بانک تکستیل ترکیه از سوی چینی ها توسط اتحادیه نساجان ترکیه و با همیاری آنها فراهم آمد که منظور از آن استفاده از پول های سرمایه داران چینی برای گسترش صنایع نساجی ترکیه بود.
با چینی ها کارکردن مقررات ویژه ای دارد ولی این مقررات برایمان ناآشنا نیست، سالیانی که ایران با چین کار تجاری داشته از عهد باستان از آغاز جاده ابریشم و جاده ادویه که ارتباط چین و ما چین را با هند و سپس ایران فراهم میکرد.
چینی ها همسان ایرانیان از قدیمی ترین کشورهای آشنا به تجارت بین الملل بودند و هستند بدین سبب ایجاد ارتباط بین تجار، ثروتمندان و صنعت مردان و کار مردان دو طرف لازمه اش ایجاد مشوق ها و مکانیزم ها از سوی دولت است.
ایجاد سمینارها، کنفرانس ها، همایش ها، ایجاد فرصت های مطالعاتی، ایجاد مرکز آموزش زبان چینی، بستر سازی برای حضور اتحادیه ها و فدراسیون های بازرگانی با طرف های متقابل کارساز خواهد بود.
ب: هندوستان
هندوستان دومین گروه جمعیتی جهان که نفوس آن پیوسته در حال افزایش است. آنچنانکه افزایش جمعیت همانند رویش گیاهان در حال فزونی است.
هندی ها در طول تاریخ پیوسته در درون جوامع و کلونی ها و طوایف و اندیشه های معنوی، فلسفی، عرفانی، اعتقادی، با دیالوگ های بودیسم، و یا حرکت برای کسب آرامش در زندگی بوده اند. نگاهی خلسه وار که طبیعت برای آنان فراهم دیده است. عظیم ترین و پر آب ترین رودها مثل گنگ و سند که برای مردمش آرامش و رویش می آورد پس نگاه به هند باید متفاوت از چین باشد.
هندی ها مثل چینی ها رو به ارتباط وسیع جهانی از گذشته های دور نداشته اند.
سرزمینی که بودها و داشته هایش اروپائیان به خصوص انگلیس را به طرف آنها کشید که بهره گیر شدند و کلونیزاسیون به وجود آمد و بعد نیوکلنی زاسیون.
گرچه انگلیسی ها در هند تاثیر گذار بودند و در زبان و بعضی از رفتارهای ارتباطی آنها تاثیر گذاشتند ولی در فرهنگ، اندیشه، اعتقاد، عادات و عرف ملی و آیین ها تاثیر نگذاشتند.
گرچه ما از زمان اورنگ شاه و همچنین حضور نادر بعد از جنگ کرنال آگاهی های زیاد اجتماعی از این کشور بدست آوردیم ولی بیشترین حوزه تجاری ما با آنها از طریق بلوچستان، زاهدان، سیستان و دریای عمان بود.
گرچه در رژیم گذشته شروع به ساخت پالایشگاه، مدرسه و برنامه ریزی برای سرمایه گذاری در هندوستان برای استفاده از نیروی کار ارزان و ایجاد بازار برای کالاهای ایرانی فراهم شده بود و اخیرا گسترش حوزه تجاری از طریق بندر گواتر و ایجاد مرکز مواصلاتی برای آسیای میانه و آسیای شرقی از این بندر و چاه بهار و دریای عمان جزو برنامه های اقتصادی است و قطعا در بستر سازی تجاری بین دو کشور موثر خواهد بود.
تجارت با هندوستان با همه حجم آن که ناشی از تعدد جمعیت و نیاز جوامع هندی است آنچنان گلوبالیزه نشده است کمی اوضاع کسب و کار به هم ریخته است.
گرچه مردمان این کشور دارای تمدن غنی و فرهنگ بی نظیر هستند عملکرد شغلی در کوچه و خیابان بسیار متفاوت است. از شرکت هایی که به صورت مدرن و یا نیم مدرن اداره میشوند. صرف بیشتر زمان برای ایجاد یک ارتباط تجاری، مکاتبات غیر ضرور، قاطعیت های حرکتی بازرگانی را زیر سوال میبرد با چین میتوان به سرعت کار را شروع کرد. هم در حوزه SME و هم در حوزه HIGH ECONOMI ولی در هند مذاکرات تجاری زمان بر است.
تجارت با هندوستان و روسیه همانند چین نیست اقدام سریع در چین زمینه را برای چیدمان در زمان تعیین شده فراهم میسازد ولی برای هند و روسیه عدم اطمینان در معامله و عدم تعهد احتمالی وجود دارد. قراردادها باید با نگاهی خاصی تنظیم شود برای خرید علاوه بر بازرسی کالا، گارانتی های ضرور لزوما باید در نظر گرفته شود.
هندوستان دهنی بزرگ برای خوردن و مصرف است.
برای کار و توسعه تجارت با هندوستان گروه کاری آشنا با فرهنگ و مناطق آن ضروری است. استفاده از دید و نگاه فارغ التحصیلان دانشگاه های هند میتواند بسیار مفید باشد.
- نیاز سنجی هرچه کمبود است و قراردادن آن در یک لیست و حوزه بندی این نیازها.
- ایجاد کنسولگری ها در مناطق پرجمعیت و رایزنی ها و مشاوران اقتصادی با استفاده از فارغ التحصیلان اقتصاد دانشگاه های هند.
- استفاده از صنایعی که هندی ها در آن تبحر دارند و جذب آن به طرف ایران.
- تلاش جدید وزارت امور خارجه ایران در اقتصاد سیاسی و اتاق بازرگانی ایران و هند در شش ماهه اخیر نوید یک پویایی جستاری را میدهد.
هندوستان میتواند بازار بزرگ برای کالاهای ایرانی(البته اگر با کیفیت خوب تولید شود) باشد و هست.
وجود راه دریایی عمان برای هندوستان و جنوب شرق آسیا (ویتنام، تایلند، اندونزی، ...) از طریق گذر از ایران هم برای بازرگانان منطقه و همچنین آسیای میانه و حوزه خزر بسیار ارزشمند است.
در مورد آذربایجان، ارمنستان و گرجستان، به طور کلی ماوراء قفقاز باید چشم ها را دوبار و سه بار شست و جور دیگر باید دید هرکدام را مجزا و تک به تک مطالعه و بررسی کرد.
این نگاه باید از ذهن ها شسته شود که این مناطق روزی از آن ایران بود. ولی باید از این بودها و مانده های تاریخی به روش جدیدی برای ارتباط بهره جست. روشی بر اساس مانده های کولتور و فرهنگ ایرانی از اینطرف و آن طرف رود ارس باید از زبان و مورفولوژی و چهره همسان طبیعی جغرافیایی سود برد.
هنوز در خانه های تبریزی ها و بالعکس آثار متقابل از مانده های تاریخی در گرجستان، ارمنستان، آذربایجان وجود دارد.
بازار ارمنستان بعد از استقلال آنها کاملا در دست ما بود. حضور ارامنه تبریز داشتن ارتباطات نسبی و فامیلی به آن سوی ارس در ارمنستان و همچنین ارتباطات فامیلی جلفای اصفهان و منطقه ارمنی نشین تبریز با آن خطه پیش زمینه مراودات اقتصادی وارداتی را فراهم کرد که قدر ندانستیم:
وقتی با رییس جمهور وقت به ایروان رفتیم حضور تجار ایرانی و اتحادیه تجار ایران در ایروان چشم گیر بود.
پاتاک (پتک) یا همان کندوی زنبور عسل سالن های عظیم مانده از شوروی سابق برای انجام کارهای تجاری در اختیار ایرانیان بود، صدها غرفه که نه غرفه بلکه مغازه ای به شکل غرفه در داخل این سالن عظیم که به هر کالای ایرانی فرصت حضور میداد.
همان موقع 6 میلیون دلار در اختیار شرکت آبزیان قرار گرفت که برای ایجاد زمینه های بازار همسونگر خرج شود که صرف جا به جایی دکه ها شد. ده ها غرفه از کالای ایرانی در پاتاک یا پتک پر بود از کالای ایرانی که متاسفانه جای خود را به کالای ترک داد چون بعد از مدتی مواد غذایی غیر مطلوب و غیر استاندارد ایرانی بدون کنترل وارد آنجا شد که مردم از خرید خودداری کردند. جای تاسف اینکه کالای ترک توسط خود غرفه داران ایرانی وارد پاتاک شد تا به تدریج این مرکز عظیم دادوستد از حوزه تجاری خارج شد.
آشنایی ساکنین نوار مرزی ایران با ارمنستان منطقه جلفا، علمدار، گرگر و نوار مرزی ارس با زبان ارمنی خود میتواند عامل توسعه تجاری با این کشور باشد. همچنانکه امروز عمده مبادلات تجاری بر حوزه واردات گوشت و صادرات مواد معدنی با آن کشور فعال هستند که میتواند توسعه یابد.
حضور بیش از 7 هزار دانشجو در دانشگاه های ایروان خود عامل دیگر گسترش مناسبات تجاری، فرهنگی و تجارت چمدانی و مرزی است.
استفاده از پتانسیل های صنعت مردان ارمنی در ارایه خدمات صنعتی میتواند بسیار مفید باشد.
برنامه های دولت در حوزه ساخت سدهای مشترک آبی بر روی ارس و شعب آن (سدهای کوچک با نیروگاه های کوچک) که از محل فروش برق هزینه های آن مستهلک خواهد شد خود یکی از عوامل اشتغال است گرچه قرار بود جاده (اتوبان منشعب از شاهراه شمال غرب) ارتباطات حمل و نقل زمینی و از آن طریق به سایر مناطق ماوراء قفقاز توسعه دهد که در دست ساخت است ولی به کندی پیش میرود.
در مورد آذربایجان
مشترکات زیادی وجود دارد. آشنایی هر دو سوی رود ارس باهم مشترکات گویش هر دو سو باهم، عرف، عادات و آداب و سنت های متشابه خودکار ساز برای یک تجارت متقابل است.
سالیان بود که خط آهن آذربایجان شمالی در منطقه بالادست جلفا به علت ریزش کوه و شرایط شوروی سابق قطع بود که قرار است این مهم حل شود و در نتیجه خط آهن جلفا به طور مستقیم به خطوط روسیه پیوند می یابد گرچه فاصله ریل های دوکشور با هم متفاوت است ولی داشتن بوژی در منطقه مرزی جلفا که یکی از گمرکات مهم کشور است میتواند این معضل را حل کند.
حضور منطقه آزاد ارس و ماکو در زیر خط مرزی آبی ارس که دو کشور را از هم جدا میکند و ارتباط دو منطقه مهم آزاد و صنعتی میتواند خود داد و ستد های دو سوی مرز را رونق بخشد.
حضور سد عظیم ارس که برق تولیدی آن بین دو کشور تقسیم میشود و سد میل مغان که آب های آن را به سیفون های دره رود در مغان ایران و مغان میل آذربایجان توزیع میکند خود عامل ارتباطات در حوزه نیروگاهی کشت و صنعت است و امکان صادرات میوه جات و تولیدات زراعی را از طریق ماوراء قفقاز فراهم میکند.
حال که چندین قرارداد مقاوله و تفاهم نامه بین روسای جمهور دو کشور ایجاد و منعقد شده امکان بهره برداری از منابع نفت و گاز حوزه دریای خزر وخورسلو و منابع نفتی حوزه مغان برای هر دو کشور فراهم است و امید آنکه همکاری های صنعتی، نفتی، پتروکمیکال و همچنین صنایع اتومبیل سازی بین دو کشور توسعه یابد و از طرفی استفاده از حق آبه ارس که طرف ایرانی کمتر از آن بهره برداری کرده است توسعه یابد و صنایع موضوعه در زمینه گسترش کشت و زرع و دامپروری و صیفی جات برای صدور به کشورها و فدراسیون های روسیه توسعه یابد.
حجم تجارت در گرجستان ، قرقیزستان، محدود است
هردو دارای آرامش سیاسی هستند و تاجر خود را در امنیت حس میکند ولی در حجم محدود میتوان تجارت های موضعی داشت و کالاهای پتروکمیکال و همچنین محصولات غذایی بالاخص خشکبار و میوه.
اگر ما تجارت حوزه کشورهای همجوار را توسعه دهیم و با گماشتن گروه های بازار سنج و بازار شناس نیاز سنجی نماییم میتوانیم بازار کم هزینه ای از لحاظ حمل و نقل در اختیار داشته باشیم اگر مشتری مداری کنیم مشتری خود را دور نزنیم و کالای مشابه را با نام دیگر به منطقه نفرستیم و به طور کلی اخلاق کسب و کار را رعایت نماییم؛ توسعه تجاری در کشورهای آسیایی را شاهد خواهیم بود کاری که ترکیه سالیانی است که انجام میدهد.
