شیرین هوشنگی: داستان شب های امتحان چیزی نیست که حتی از یاد من و شما هم رفته باشد! این حکایت آنچنان در تارو پود تحصیلات ما رخنه دارد که امروز هم با وجود گرفتاری ها و درگیری های کار و زندگی بدون شک با اولین تلنگر به یادمان خواهد آمد. و جالب اینجاست که بیشتر افراد آن شب بیداری ها و اضطراب های همراه آن را بیشتر از درس ها و مفهوم های حفظ کرده، به یاد دارند؟!
ولی مشکل کار اینجاست که دانش آموزان و دانشجویان کشورمان این روند را از گذشته تا به امروز همچنان ادامه داده اند و همه به یک مسأله آگاهند؛ سیستم آموزشی آنها را طوری تربیت کرده که فقط شب امتحان درس می‌خوانند و نتیجه این برنامه‌ریزی اشتباه سبب شده که دانش‌آموزان مسائل درسی خود را آن‌طور که باید و شاید یاد نگرفته و با حفظ کردن محتویات کتاب درسی فقط برای به دست آوردن نمره قبولی تلاش کنند.
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان آموزشی، سیستم آموزشی کشور سبب شده دانش آموزان و دانشجویان فقط به فکر گرفتن مدرک یا نمره قبولی باشند. آنها به شکل خودکار طوری بار آمده اند که همه دغدغه شان گرفتن حداقل نمره در کمترین زمان ممکن است. به همین دلیل یک شب مانده به امتحان یا در شب امتحان شروع به حفظ کردن محتویات کتاب درسی آن هم به شکل طوطی وار کرده و در نتیجه یک هفته بعد از پر کردن برگه های امتحانی اگر همان سؤال ها را دوباره از دانش آموز بکنید، او قادر به پاسخگویی به تمام سؤال ها نیست!
این مشکل از کجاست؟!
بد نیست برای بررسی سیستم شب امتحانی نگاهی به شرایط آموزش و ارزشیابی در ایران بیندازیم. زمانی که سیستم سه ثلثی مطرح بود این مشکل شب امتحانی وجود داشت و بعد از اینکه سیستم به ترمی واحدی تغییر کرد این حکایت در بین دانش آموزان همچنان رواج داشت. و امروز که نیمی از دانش آموزان در سیستم آموزشی توصیفی و نیمی دیگر در ترمی واحدی به سر می برند درس خواندن و حفظ کردن برای دستیابی به نمره ی مطلوب از میان برداشته نشده که هیچ، مشکلات دیگری هم با توجه به سیستم آموزشی 6.3.3 نظر کارشناسان ومنتقدان را به خود جلب کرده است.
یکی از کارشناسان تکنولوژی آموزشی در این باره می گوید: این مشکل، هم در زمانی که دانش آموزان در سه ثلث امتحان می دادند، بود هم در سیستم آموزشی الان، زیرا برای سیستم آموزش جدید معلمان آموزش های لازم را ندیده اند. البته تعداد زیاد دانش آموزان در کلاس های درس را هم باید یکی دیگر ازعللی به حساب آورد که باعث شده معلمان نتوانند بخوبی به درس و مشق دانش آموزان رسیدگی کنند. معلم فرصت ندارد در یک کلاس چهل نفره از همه دانش آموزان پرسش شفاهی بپرسد و به این شکل در طول سال تحصیلی همیشه دانش آموزان را آماده نگه دارد. معلم اگر بخواهد چنین کاری کند نمی تواند کتاب درسی را بموقع به پایان برساند.
نظام آموزشی جدید و افسانه هزار و یک شب امتحان
حال در کنار سیستم آموزشی پیشین و شیوه های نامناسب ارزشیابی، بسیاری از معلمان تناسب نداشتن محتوای کتاب های درسی با زمان کلاس ها را نیز یکی از دلایل ضعف سیستم آموزشی جدید کشور به حساب می آورند. زیرا آموزگار باید تمام تلاش خود را به کار بگیرد تا در پایان دوره آموزشی همه نکاتی که در کتاب گنجانده شده است، برای دانش آموزان توضیح دهد. به همین دلیل معلم زمان لازم را برای پرسش های کلاسی در اختیار ندارد.و دانش آموز هم هیچ انگیزه ای برای مطالعه و یادگیری فرای ارزشیابی و آزمون های پایان دوره ای ندارد! نکته دیگری که باید به آن اشاره کرد، این است که خود سیستم آموزشی خود به خود دانش آموزان را به این سمت هدایت می کند که شب امتحان درس بخوانند، اگر برنامه های امتحانی دانش آموزان را مرور کنید با فرجه هایی که برای برخی از امتحان ها در نظر گرفته می شود، می توان به این ایراد پی برد.
بی شک یکی دیگر از مشکلات سیستم آموزشی را باید نحوه تدریس مربیان دانست، زیرا اکنون حدود 90 درصد از معلمان به روش سخنرانی تدریس می کنند. با اینکه در سیستم آموزشی جدید درس ها به گونه ای طراحی شده که باید از شیوه های تدریس فعال استفاد نمود، ولی به دلایل مختلف از جمله بی تجربگی و کمبود وقت، معلم از این کار سر باز می زند. اگر دانش آموز در کلاس درس فقط گوش دهنده نباشد، مجبور به فعالیت شده و سعی می کند به صورت تجربی مفاهیم درسی را یاد بگیرد و این نخستین گام برای آموزش مفهومی هر محتوای درسی است.
با توجه به این نکته باید نحوه طراحی سوال امتحانی را هم به ضعف های سیستم آموزشی اضافه کرد. چون سؤال ها به شکلی طراحی می شوند که فقط جنبه حفظ کردنی دارند، یعنی مفهومی نیستند و دانش آموزان با حفظ کردن برخی نکات می توانند نمره قبولی بگیرند. در نتیجه اگر همین سؤال ها را چند روز بعد از امتحان از آنها بپرسید متوجه خواهید شد دانش آموزان نمی توانند به پرسش هایی که قبلا پاسخ درست داده اند، جواب بدهند!
سیستم شب امتحانی،تولید دانش آموخته ی بیسواد
این نگاه که حتی در مقاطع تحصیلات تکمیلی هم ادامه دارد از میزان سواد و تسلط فارغ التحصیل کم می کند. متأسفانه بیشتر دانشجویان فارغ التحصیل شده ی ما از آنچه در دانشگاه و از زبان استاد شنیده اند چیزی به یاد ندارند و حتی به کاربرد آنها نیز آگاه نیستند. شاید بتوان گفت یکی از دلایل بیکاری فارغ التحصیلان و نیافتن شغلی متناسب با رشته ی تحصیلی همین باشد که جامعه نیز به سیستم شب امتحانی و حفظ طوطی وار دانش آموختگان آگاه است!
نظام آموزشی سنتی ایران برتر از ...
هنگامی که به گذشته ی نه چندان دور آموزش در ایران نگاهی می کنیم، آن زمان که هنوز شیوه ی آموزش به روش غربی وارد مکتب خانه ها و مدارس ما نشده بود. می بینیم که هیچ وقت در نظام سنتی آموزشی ایران این شیوه شب امتحانی پایگاه نداشته است و مرسوم نبوده. بخصوص در سیستم قدیمی حوزه های علمیه آنچه مهم و نشان دهنده توان طلبه یا جوینده دانش بوده است، رسیدن به سطح اشکال کردن در مباحث و قدرت استدلال او بوده است. بنابراین امتحانی مطرح نبوده، بلکه شاگرد باید می توانسته با استاد خود وارد بحث شود و حتی در گفته اش اشکال کند یا تقریری تازه ارائه دهد. چرا هیچوقت از خود نمی پرسیم پدربزرگ ها و مادربزرگ ها چگونه پس از این همه که از آموزش مکتب خانه ای یا مدرسه ی آنها گذشته، شعرها و متن های ادبی کتاب های درسی خود را از برند و هر لحظه آن را به یاد می آورند؟!
این دقیقا نگاهی است که در نظام آموزشی جهان هم اینک دنبال می شود و نتیجه اش تسلط و سواد به جای حفظ کردن و جویده جویده تکرارکردن است.
و متأسفانه امروز، ما به دلیل نگاه و تأثیر نادرست از نظام آموزشی غربی که سال ها پیش وارد سیستم آموزشی خود کردیم، همچنان در تکاپو برای بیرون آمدن از این حکایت پایان ناپذیر هستیم و این مشکل صرفا از طریق اصلاح نظام آموزشی میسر می شود. و این نتیجه کلان نیاز به قدم های کوچک و تردید در همان شب امتحان های کذایی دارد.
