احتساب - شیرین هوشنگی: یکی از شاخصه های ارزیابی رشد، توسعه و پیشرفت فرهنگی هر کشوری در عصر حاضر میزان مطالعه و کتابخوانی مردم آن مرز و بوم است.کشور تاریخی ما ایران اسلامی نیز از قدیم الایام تاکنون با داشتن تمدنی چند هزار ساله و مراکز متعدد علمی، فرهنگی و کتابخانه های معتبر و علما و دانشمندان بزرگ با آثار ارزشمند تاریخی سرآمد دول و ملل دیگر بوده و در عرصه فرهنگ و تمدن جهانی جایگاهی ویژه داشته و دارد.
اما متاسفانه بی مهری نسبت به کتاب در جامعه ما در سال های اخیر آماری نگران کننده را نشان می دهد و می توان گفت با بی توجهی که از جانب مسوولین و متصدیان حوزه ی کتاب می بینیم باید زنگ هشدار را برای تاثیرات ناگوار آن به صدا در آوریم.
مقایسه ای بین کتابخوانی در ایران و جهان
اهمیت و جایگاه کتاب از دید نخبگان و حتی عوام در جوامع تا بدان حد بالاست که سازمان یونسکو در مصوبه خود در سال 1991 میلادی، روز بیست و سوم آوریل برابر با 3 اردیبهشت هر سال را به عنوان روز «جهانی کتاب و حق مؤلف» اعلام کرد. هدف از اختصاص روزی برای بزرگداشت کتاب و حق مؤلف، جلب توجه سازمان ها و انجمن های دولتی و خصوصی به این آسانترین و ارزانترین روش کسب دانش، بیان احساس و اندیشه و کهن ترین وسیله ارتباطی معنوی بشر است که به رغم ظهور و گسترش رسانه های پیشرفته و مدرن، هنوز هم وسیله ای مؤثر، جذاب، قابل دسترسی و جایگزین ناپذیر است و می تواند بزرگترین عامل پیشرفت، گسترش دانش و فرهنگ و ایجاد دوستی و تفاهم بین ملت های جهان باشد.
با وجود این، اعداد و ارقامی که هر سال مسوولان از میزان مطالعه در کشور ارایه می کنند هر چند با هم متفاوت است اما در همه این آمارها یک محور مشترک وجود دارد و آن هم پایین بودن سرانه مطالعه در ایران است. طبق آمارهای جهانی و بر اساس استانداردهای تعریف شده انگلیسی ها با 55 دقیقه و ژاپنی ها با 90 دقیقه بیشترین زمان مطالعه در شبانه روز را به خود اختصاص داده اند. و سهم ایران از این داده آماری بین 2 تا 18 دقیقه همیشه در نوسان است و نشان می دهد شرایط نرخ سرانه مطالعه در ایران خوشایند نیست.
اما نکته قابل توجه این است که چرا کشورمان با چنین شرایطی روبرو شده و دلایل آن چیست؟ و چگونه می توان با این بی انگیزه گی مقابله کرد؟
بی توجهی به مطالعه در کشورهای جهان سوم
بر اساس تحقیقات به عمل آمده کشورهای جهان سوم و در حال توسعه کمترین سرانه مطالعه را به خود اختصاص می دهد. در این کشورها بیشتر افراد مطالعه نمی کنند و استفاده و ترویج محصولات فرهنگی نهادینه نشده است. یکی از دلایل پایین بودن سرانه مطالعه در این کشورها بی توجهی مسوولان فرهنگی است.
نبود کتابخانه در تمامی مناطق شهری، محلی و البته روستاها، نبود کتاب مناسب، افزایش قیمت سرانه کتاب و استفاده نکردن از زمان و اوقات فراغت از جمله عوامل پایین بودن سرانه مطالعه در کشور است.
با این حال گسترش فضای مطالعه در ایستگاه های حمل و نقل عمومی، پارک ها و بوستان ها در رشد مطالعه کشور اثرگذار خواهد بود. همچنین برپایی نمایشگاه های کتاب بهترین فرصت برای توجه جدی به فرهنگ مطالعه و آشتی با کتابخوانی است.
نگاهی به علل پایین بودن آمار کتابخوانی در جامعه ایرانی
نبود هماهنگی میان نهادهای مسوول فرهنگی مانند وزارتخانه های فرهنگ و ارشاد اسلامی، آموزش و پرورش و علوم و تحقیقات و نهاد کتابخانه های عمومی برای رفع مشکل کتابخوانی به نظر می آید یکی از دلایل پایین بودن نرخ مطالعه باشد. چرا که بدون هماهنگی لازم و برنامه ریزی درست میان ارگان ها و سازمان های زیربط نمی توان انتظار داشت جامعه خود به تنهایی بتواند شرایط مطلوب برای بهبود و پیشرفت در این زمینه را مهیا کند.
فضای حاکم بر ممیزی کتاب و تبلیغات انحصاری عامل مهم دیگری در پدید آمدن آثار جذاب و مهم ادبی می باشد و سبب مجوز گرفتن کتاب های بی رگ و بی بویی می شود که خود جایگاه کتاب و جذب کتابخوان را کم می کند.
محدود بودن کتابخانه های عمومی و محلی و کامل نبودن موضوعات آنها برای گرایش و استفاده مطلوب از فضا و کتاب یکی دیگر از مشکلاتی است که با همه پیگیری ها همچنان در کشور جای بررسی و توجه دارد.
و اما...
معضل بزرگ این روزهای جامعه در حال توسعه ما؛ تاثیر فضای مجازی بر کتابخوانی
عصر دیجیتال، شبکه های تعاملی و شبکه های ارتباطی تلفن همراه هر چقدر بر سادگی و راحتی ارتباطات تاثیر گذاشته به همان اندازه نیز بر سطحی شدن مطالعات اثر گذار بوده است به گونه ای که امروز شبکه های اجتماعی را یکی از بزرگترین آفات بر مطالعه و سطح سواد اجتماعی می دانند.
امروزه افراد به دلیل حضور در شبکه های اجتماعی و فضای مجازی بیش از هر زمان دیگری خود را بی نیاز از مطالعه می بینند. سطحی شدن مطالعه و همچنین پیدا کردن اطلاعاتی ناپیوسته در فضای گسترده دنیای مجازی سبب شده تحقیق و پژوهش با همه تشویق ها و ترغیب ها به شکلی نادرست بین دانش آموزان و دانشجویان در آمده و نبود هدایت و توجه مناسب به این شرایط دامن زده است.
متاسفانه دانش آموزان بیش از دیگران در معرض آسیب های ناشی از کاربرد نادرست اینترنت قرار دارند. و به همان اندازه که به آن وابستگی پیدا کرده اند از مطالعه و کتابخوانی دور می شوند. این روزها می بینیم که حتی دانش آموزان برای تحقیق و پژوهش لازم کتب درسی خود، حاضر به استفاده از کتاب نبوده و با پناه بردن به کافی نت ها و دنیای مجازی در پی یافتن مورد مطلوب خود هستند!
در اینجا باید به این نکته اشاره کرد که نظارت درست خانواده، مدرسه و جامعه و برنامه ریزی و تشویق های مناسب اگر از نسل نوپا و نوجوان برای اشاعه فرهنگ کتابخوانی ایجاد شود، می توان امیدوار بود اگرچه آمار مطالعه امروز جامعه ما پایین است ولی نسل فردا نگاه بهتر و عمیقتری به کتاب و کتابخوانی شاید داشته باشد.
