هایپرمارکت‌ها در عمل یک بنگاه خرده‌فروشی کالاهای مختلف مصرفي با چند هزار برند مختلف می‌باشند و طیف وسیعی از محصولات را ارائه می‌دهند، که عمدتأ شامل انواع گوناگون مواد غذایی، کالاهای مصرفی خانگی و... می‌باشد.
به طور کلي هايپرمارکت ها، فروشگاه هايي هستند که امکان پاسخ به نيازها و برآورده کردن احتیاجات مشتریان خود را، در یک بار حضور و با حق انتخاب هاي مختلف و متعدد داشته باشند.
مي توان گفت تاریخچه مراکز خرید و فروشگاهها به هزار سال قبل بر می‌گردد. در زمانهای قدیم بنادر و خیابان ها به عنوان مراکز خرید استفاده می‌شدند. در دوران گوناگون تیمچه‌ها یا گذرها، با جای دادن حجره ها و مغازه ها در درون خود نقش نوعی بازارچه یا مرکز خرید را ایفا می‌کردند. پس از آن پاساژها به شکل امروزي تبدیل به مراکز خرید مردم گرديد و روزانه در مناطق مختلف مراکز خرید راه‌اندازی و کمابیش با استقبال نیز روبرو شد. پاساژ به معنی گذرگاه یا میانه دو چیز است و گذرگاه هاي قديم نيز نقش پاساژهاي امروزي را ايفا مي کرده اند.
در گذر زمان با توجه به ظهور عصر جديد، صنعتي و مدرن شدن جوامع، مکانيکي شدن زندگي انسان ها و افزايش مشغله و نيازمندي هاي بشر، بالتبع نياز به مراکز خريد جهت صرف زمان کمتر و راحتی بیشتری در دسترسي به کالاها و خدمات تنوع احساس شد و از اين روي فروشگاه ها و مراکز خريد بزرگ ايجاد و رفته رفته جاي خود را به هايپر مارکت ها دادند.
در ادامه فعاليت هايپرمارکت ها، اين مجموعه ها برای جذب و وفادارسازی مشتریان همانند مراکز فروشگاهي بزرگ، خدمات و امکانات تفریحی نیز در مراکز خود در نظر گرفتند. وجود رستوران و کافی‌شاپ و فست‌فودها و عرضه مستقيم انواع خوارکي داغ و تازه در محل نيز نقش مهمی در جذابیت این مراکز داشته است.
علاوه بر آن مديران اين مراکز کوشيده اند تا با کاهش قيمت تمام شده و اعلام مجموع تخفيف هاي لحاظ شده در فاکتور خريد مشتري، ضمن ارائه انتخاب هاي متنوع، از نظر اقتصادي و رواني نيز به جلب مشتريان مبادرت ورزند.
نقطه پاياني اين حرکت ها نيز در قرعه کشي هاي محصولات و يا خريد هاي مشتريان خلاصه شده تا اگر کساني به هر دليلي براي بار ديگر قانع به حضور در هايپرمارکت ها نشدند، تمايل به برنده شدن يک دستگاه خودرو و ... انگيزه اي مضاعف براي حضور دوباره آنها باشد.
با وجود اينکه هايپرمارکت هاي امروزي داراي محاسن و مزايايي همچون صرفه جويي در زمان و هزينه، دريافت خدمات متنوع و بعضاً رايگان همچون پارکينگ و وسايل بازي کودکان به همراه امکان برنده شدن در قرعه کشي هاي مختلف را براي مشتريان فراهم آورده اند، اما از منظر ديگر به صورت نامحسوس يک پيامد منفي فرهنگي نسبتاً پنهاني را رقم مي زنند.
به نظر مي رسد تشويق مشتريان به مصرف بيشتر و مصرف گرايي که ناشي از صنعتي شدن جوامع و توليد انبوه کالاهاي متنوع مي باشد از مهمترين معضلات اين مراکز است، خصوصاً آنکه حضور افراد به صورت خانوادگي، بر لذت خريد از هايپرمارکت ها مي افزايد.
حضور تک تک اعضاي خانواده در يک خريد دسته جمعه و مشاهده درصد و نوع تخفيفات هر يک از اجناس در کنار برندها و محصولات متنوع به نوعي وسوسه خريد را در افراد تقويت نموده و عاملي براي خريد بيشتر محصولات مي گردد.
وقتي خانواده اي براي خريد چند قلم مايحتاج خود در يک هايپرمارکت حضور مي يابد، اغلب پس از پايان خريد متوجه مي شود که چيزي بيش از آنچه نياز داشته يا در ليست خريدش بوده، در سبد مصرفش قرار گرفته است و تبعاً اين خريد بيشتر، مصرف بيشتر را به دنبال داشته و مصرف مازاد بر نياز نمايانگر نوعي اسراف در زندگي است.
اين در حالي است که مصرف گرايي و اسراف در دين مبين اسلام و ساير اديان الهي بسيار مضمون و ناپسند است و در اين زمينه بيش از 10 آيه در قرآن کريم در مورد اسراف کاران وجود دارد که خداوند اسراف کاران را محرومان از هدايت الهي(غافر/28) و اهل آتش خوانده (غافر/43) و ايشان را مشمول عذاب الهي (ذاريات/ 34) دانسته است.
شايد معروف ترين سخن شريف خداوند متعال در اين زمينه در آیه 31 سوره اعراف آمده باشد که مي فرمايد:
«لا تسرفوا انه لایحب المسرفین».
با تحقيقي مختصر در اين زمينه متوجه مي شويم که مصرف گرايي و اسراف در روايات متعدد اهل بيت(ع) نيز همواره مورد نکوهش قرار گرفته و مقام معظم رهبري(مد ظله العالی) نيز در طول ربع قرن گذشته بارها بر نکوهيده بودن اين امر تأکيد و حتي با نام گذاري سال 1388به عنوان "اصلاح الگوي مصرف " عزمي ملي براي حرکت در جهت اصلاح الگوي مصرف در همه زمينه ها را خواستار شدند.
ايشان بارها در سخنان خود با بيان اينکه «مصرف گرایی به صورت اسراف، یکی از بیماری های خطرناک هر ملتی است» (دیدار با مردم شیراز، 14/2/1387) از عموم مردم و به خصوص از مسئولین درخواست نمودند، که در این زمینه فعاليتشان را زیاد و برای اصلاح الگوی مصرف برنامه ریزی کنند(پیام نوروزی30/12/1387).
در يک جمع بندي و با توجه به اهم موارد عنوان شده اگر چه وجود هايپرمارکت ها، تأمين نيازمندي هاي را تسهيل نموده؛ اما با ايجاد علاقه به خريد و تشويق مشتريان به خريد بيشتر، خانواده ها را به سمت مصرف مازاد و اسراف سوق داده که مي تواند در بلند مدت سبک زندگي افراد را تغيير دهد.
تغييري که با کاهش حساسيت افراد نسبت به پرداخت هزينه بيشتر براي خريدهاي غير ضروري آغاز شده و به مرور تبديل به عادت و نوعي سبک زندگي در تمام ابعاد زندگي خواهد شد.
اين نوع رفتار والدين به عنوان سر منشاء آموزش فرزندان مي تواند نسل بعدي جامعه را با سبک زندگي مصرفي پرورش دهد که مطمئناً اثرات جبران ناپذيري به دنبال خواهد داشت.
نگارنده در پايان به تمامي مشتريان هايپر مارکت ها پيشنهاد مي کند تا پيش از خريد، ليست نيازمندي هاي خود را تهيه و در موقع خريد تنها به فهرست تهيه شده اکتفا نموده و بدون توجه به مشوق هاي تخفيفي اغوا کننده قفسه هاي مختلف اين مراکز، از خريد هاي اضافي پرهيز نمايند.
