حکایت شیرزنانی که سنگ زیرین آسیاب زندگی‌اند

« زندگی ما به سختی می‌گذشت،هیچ حرفه‌ای بلد نبودم و چند ماهی از سوی بعضی از فامیل و نزدیکانم کمک‌هایی می‌رسید اما کم‌کم با بزرگ شدن فرزندانم و افزایش سطح خواسته‌ها و نیازهای آن کمک اقوام نزدیک جوابگوی نیازها نبود و مجبور شدم برای اینکه استقلال خود را حفظ کنم به کمیته امداد مراجعه کنم تا از طریق کمک‌های آنان بتوانم چرخ زندگی را بچرخانم.

راهی برای بیرون رفتن از مشکلاتم ندیدم جز اینکه تحت پوشش کمیته امداد بروم . از آن زمان با راهنمایی و کمک کمیته امداد و یادگیری حرفه خیاطی زندگی خود و فرزندانم را تا حدی تامین کردم.»

این بخشی از صحبت‌های خانم مرادیان است، یکی از زنان سرپرست خانوار که همسرش حدود 12 سال پیش به دلیل بیماری سرطان فوت کرده است و این زن از آن زمان هم مادر و هم پدر چهار فرزند خود شده و تمام مسئولیت‌های زندگی بر دوشش افتاده است.

زندگی اوایل بر آنها به سختی می‌گذشت و هیچ پس‌انداز و سرمایه مالی نداشتند، چرا که تمام درآمد خانواده نیز صرف بیماری و درمان مرد سرپرست خانوار هزینه شده بود.

همسر خانم مرادیان کمک راننده کامیون بود که در زمان حیات توانسته بود اندک پولی تهیه و خانه کوچک نیمه‌کاره‌ای را خریداری کند که پس از فوت به دلیل بدهی مجبور به فروش شدند تا اقساط بانکی و بدهکاری‌های طلبکاران را بدهند.

این زن سرپرست خانوار با بیان اینکه دو فرزند دختر خود ازدواج کرده و دو فرزند دیگر دانشجو هستند،گفت: در این مدت با کمک کمیته امداد توانستم یک خانه کوچک با وام بانکی تهیه و اقساط آن را از طریق اشتغال به خیاطی پرداخت کنم.

وی ادامه داد: اکنون سه سالی می‌شود که به صورت حرفه‌ای کارآموز قبول و کارگاه کوچکی در زیر زمین  خانه خود راه‌اندازی کرده‌ام که 6 شاگرد اکنون در حال آموزش هستند.

مرادیان گفت: یک زن تنها با چندین فرزند یتیم با این خرج و مخارج سنگین نمی‌تواند به مستمری کمیته امداد اکتفا کند و باید حتما یک حرفه‌ای یاد بگیرد و درآمدی کسب کند که بتواند زندگی خود را بچرخاند.

وی بیان کرد: تمام تلاش خود را می‌کنم که شرمنده فرزندانم نشونم و آنها هم نسبت به هم سن و سالان خود احساس کمبود نکنند و خدا هم تا کنون به من کمک کرده است.

*زنان سرپرست خانوار مادرانی هستند که نقش پدر را هم بازی می‌کنند

نقش زن و خانواده بر کسی پوشیده نیست و این دو مورد مقوله غیر قابل تفکیک از یکدیگرند و در چهارچوب رفاه خانواده نیز زنان سرپرست خانوار دارای مسئولیت سنگین اقتصادی و اجتماعی در خانواده هستند چرا که آنان هم مادران فرزندان خود هستند و هم پدران آنان.

اما واقعیات موجود در جامعه نشان می‌دهد که با وجود تاسیس نهادها و سازمان‌های ملی و بین‌المللی مختلف در تحقق حقوق زن، مسئولیت و هزینه‌های قابل توجه و طاقت‌فرسای تامین معاش خانواده که بر عهده این قشر آسیب پذیر اجتماعی می‌باشد، در بسیاری از موارد سخت و یا حتی غیر ممکن است و در صورت تحقق نیز، زندگی سرشار از سختی‌ها و محنت‌ها را تحمیل این مادران پدر گونه می‌کند.

طبق تعریف کارشناسان، زنان سرپرست خانوار: زنان بیوه، زنان مطلقه (اعم از زنانی که پس از طلاق به تنهایی زندگی می‌کنند و یا به خانه پدری بازگشته، ولی خود امرار معاش می‌کنند)، همسران مردان معتاد، همسران مردان زندانی، همسران مردان بیکار، همسران مردان مهاجر، همسران مردانی که در نظام وظیفه مشغول خدمت هستند، زنان خود سرپرست(زنان سالمند تنها)، دختران خود سرپرست(دختران بی‌سرپرستی که هرگز ازدواج نکرده‌اند)، همسران مردان از کار افتاده و سالمند را شامل می‌شوند.

* بوم فقر در خانوارهای زن سرپرست پر رنگ‌تر است

همواره مشکل فقر در خانوارهاي زن سرپرست، بيشتر از خانوارهاي با سرپرست مرد بوده است. عامل فقر اقتصادي، تأثير مستقيم و غيرمستقيم خود را بر وضعيت فرهنگي، اجتماعي و همين‌طور وضعيت بنیان خانواده بر جاي مي‌گذارد. بسياري از اين زنان، از فقدان يك چتر امنیتی،حمايتي و تأمين مالي و اجتماعي رنج مي‌برند. از ميان نزديك به دو میلیون و 500 هزار زن سرپرست خانوار در ايران، تنها بخشی تحت پوشش طرح بيمه اجتماعي زنان قرار گرفته‌اند.

تحقيقات نشان مي‌دهد، زنان سرپرست خانوار زمان بيشتري را صرف كار مي‌كنند که چنين امري موجب ايجاد فقر زماني و بي‌توجهي به جنبه‌هاي فرهنگي، آموزشي و تربيتي خود و فرزندان مي‌شود.

متاسفانه در جامعه کنونی ما زندگی زنان پس از ترک شوهر غالباً با ابهامات و مخاطراتی روبروست؛ از جمله سرپرستی فرزندان به تنهایی، سختی مشکلات اقتصادی، زندگی در تنهایی و همراه با افسردگی و ناامیدی و همچنین نگرش غلط جامعه نسبت به زنان مطلقه و بیوه در فقدان همسرشان آنان را در روابط اجتماعی و حضور در اجتماع با مشکلات عدیده‌ای روبرو می‌کند:نگاه‌های معنی‌دار، سخنان تلخ و گزنده، از دست دادن حمایت‌های عاطفی همسر، فقر اقتصادی و تمایل به تنها ماندن و حفظ حیثیت و شخصیت خود پاره‌ای از مشکلات تمام ناشدنی این قشر زحمت‌کش است و باری با تمام  این مشکلات نیاز به توجه جدی در این باره احساس می‌شود.

*وضعیت بد اقتصادی، زنان سرپرست خانوار را در معرض آسیب قرار می‌دهد

از سوي ديگر،‌ آنچه اغلب در مورد زنان سرپرست خانوار ناديده گرفته شده است، نيازهاي رواني و عاطفي آنها بوده است. براساس بررسي‌هاي انجام شده، نگراني، اضطراب و ناامني، بيشترين دغدغه زنان سرپرست خانوار نسبت به آينده خود و فرزندانشان بوده است.

وضعيت بد اقتصادي موجب شده است كه هم زنان سرپرست خانوار و هم فرزندان آنها از آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه در برابر آسیب‌های اجتماعی باشند و عمدتاً یکی از علائم بیماری‌های روانی مانند افسردگی، اضطراب، وسواس و پرخاشگری در آنها دیده شود.

فرزندان این خانواده‌ها به طور بالقوه در معرض مسائلی مانند کار کودکان در مشاغل سیاه و غیر رسمی، بزهکاری اجتماعی، محرومیت از تحصیل و سوء تغذیه قرار دارند.

برای سرو سامان دادن به وضعیت این زنان، علاوه بر آنکه لازم است تعدد مراکز تصمیم‌گیری مهار شود و از انجام فعالیت‌های موازی جلوگیری شود، باید برای نهادهایی مانند کمیته امداد امام خمینی(ره) و سازمان بهزیستی اقدام جدی صورت گیرد و کمک اصلی در چارچوب توانمندسازی آنان مورد توجه قرار گیرد.

از آنجایی که فرآیند توانمندسازی زنان در چارچوب مباحث توسعه اجتماعی از اهمیت بالایی برخوردار است،این امر، راهی برای ورود زنان به فعالیت‌های مشارکت‌آمیز اجتماعی است و زنان سرپرست خانواده در مقایسه با دیگر زنان، از تحصیلات و مهارت‌های فنی و آموزشی کمتری برخوردارند. بنابراین، احتمال بالاتری وجود دارد که این زنان حتی در صورت انجام فعالیت اقتصادی، در مشاغل پست و با مزد کم مشغول به فعالیت شوند.

از واقعیت‌های اجتماع نمی‌توان دور ماند، اما زنان سرپرست خانوار همانند یک شیر زن پای زندگی و فرزندان ایستاده‌اند و تمام تلاش خود را می‌کنند که با ساز ناکوک زندگی بسازند.

*43 هزار و 601 خانوار به دلیل فوت سرپرست تحت پوشش کمیته امداد استان اصفهان هستند

یکی از راه‌های مهم در راستای توانمندسازی زنان سرپرست خانوار، سوق دادن کمک‌ها به آنها از سوی سازمان‌های حمایتی به خدمات بیمه‌ای و اجتماعی است. اجرای طرح بیمه اجتماعی این زنان، علاوه بر کمک به ارتقای امنیت روحی و روانی این زنان در اداره زندگی و کاهش دغدغه‌ها، می‌تواند به عنوان پشتوانه محکمی برای حمایت از آنها در شرایط سخت آینده و در دوران کهولت و از کارافتادگی محسوب شود.

کمیته امداد امام خمینی(ره) یکی از سازمان‌های حمایتی بزرگ در امر زنان سرپرست خانوار است که در راستای توانمندسازی و تامین قسمتی از معیشت ،خدمات بیمه‌ای و مستمری به زنان سرپرست خانوار انجام وظیفه می کند.

جمعیت افراد زیر پوشش کمیته امداد امام خمینی(ره) در استان اصفهان 96 هزار و 116 خانوار است که از این تعداد 62 هزار و 533 خانوار توسط زن سرپرست خانوار اداره می‌شود.

از این تعداد زن سرپرست خانوار 43 هزار و 601 خانوار فوت سرپرست، 10 هزار و 599 خانوار طلاق، 4 هزار و 938 خانوار زندانی و متارکه و 3 هزار و 595 سرپرست بیمار را شامل می‌شوند.

کمیته امداد علاوه بر تحت پوشش قرار دادن زنان بی‌سرپرست و در راستای ایجاد اشتغال و خودکفایی برای آموختن مهارت آموزشی،  این افراد را به فنی‌و حرفه‌ای معرفی و به صورت رایگان دوره‌های آموزشی برگزار می‌کند.

همچنین مبالغی را به عنوان وام در حوزه اشتغال در اختیار زنان سرپرست خانوار بعد از دریافت مجوز قرار می دهد که می‌توانند فعالیت خود را آغاز و توسعه دهند.

این نهاد به فرزندان این بانوان خدماتی ارائه می‌کند که از جمله اعطای وام قرض‌الحسنه، کمک هزینه بلاعوض ازدواج به دختران، هدیه ازدواج به پسران، خدمات فرهنگی، کمک هزینه تحصیلی، وسایل تحصیلی مناسب، طرح‌های حمایتی اکرام و محسنین برای یتیمان که در طول سال اجرا می‌شود، از جمله خدمات این نهاد برای فرزندان زنان سرپرست خانوار است.

در کمیته امداد همچنین اعطای مبالغ بلاعوض برای تعمیر، بازسازی، مقاوم‌سازی تا هشت میلیون تومان و وام‌های قرض‌الحسنه از دیگر خدماتی است که به زنان سرپرست خانوار ارائه می‌شود.

*12درصد به جمعیت زنان مطلقه سرپرست خانوار افزوده شده است

هرگونه برنامه‌ای که زنان سرپرست خانوار در متن آن قرار می‌گیرند، باید در راستای توانمندسازی آنان باشد و نه صرفاٌ کمک‌های محدود مالی به آنها. البته مشکل اصلی در کمک‌ها‌ی حمایتی مالی است که بودجه مناسب برای آن در نظر گرفته نشده و پیش بینی برای تأمین اعتبار آن مد نظر قرار نمی‌گیرد.

در صورتی که با انتقال خدمات حمایتی و پرداخت مستمری به خانواده‌های تحت پوشش به حمایت‌های بیمه‌ای و تامین اجتماعی، زمینه مناسبی فراهم می‌گردد که این زنان روی پای خود بایستند.

مهدی مجلس‌آراء مدیرکل کمیته امداد استان اصفهان در این زمینه گفت: از سال گذشته تاکنون 12 درصد به جمعیت افراد زیر پوشش کمیته امداد اصفهان در بخش زنان سرپرست خانوار مطلقه اضافه شده و ورود این افراد ، سن نیازمندان کمیته امداد را پایین آورده است .این درحالی است که درصد کمک به این افراد توسط خیران کمتر از ایتام است.

وی درباره وضعیت زنان سرپرست خانوار ایتام در استان، افزود: کمیته امداد استان اصفهان برای تمام فرزندان زیر 18 سال و دانشجویان زیر 25 سال این خانوارها در قالب طرح اکرام ایتام، حامی و نیکوکار پیدا کرده و مشکلات اینگونه خانواده ها نسبت به دیگر نیازمندان کمتر است.

مدیر کل کمیته امداد استان اصفهان با اشاره به تعداد زنان سرپرست خانوار استان اصفهان اظهار داشت: متوسط پرداختی حامیان به هر یتیم ماهانه 160 هزار تومان است،اما  کمیته امداد هم مستمری و خدمات دیگر به صورت ماهانه به این افراد پرداخت می‌کند تا آنها را در سطح متوسط جامعه نگه دارد.

*کمیته امداد سال گذشته بیش از 15 میلیارد تومان برای بیمه تأمین اجتماعی زنان هزینه کرده است

مجلس‌آرا در ادامه با بیان اینکه برای اکثر زنان سرپرست خانوار زیر 45 سال بیمه تأمین اجتماعی لحاظ شده است،بیان کرد: تا زمانی‌که آنها به سن 55 سالگی می‌رسند، این بیمه اجرایی شده تا زنان سرپرست خانوار، پس از آن، مستمری‌بگیر تأمین اجتماعی شوند

وی تاکید کرد:کمیته امداد استان اصفهان با هزینه خود و بخشی از صدقات مردم ، زنان زیر پوشش کمیته امداد را بیمه تأمین اجتماعی کرده که در سال گذشته 15 میلیارد و 500 میلیون تومان برای پرداخت بیمه تأمین اجتماعی این زنان هزینه شده است.

مدیرکل کمیته امداد استان اصفهان با بیان اینکه تمام زنان سرپرست خانوار از بیمه کمیته امداد بهره‌مند هستند و کمیته امداد برای اشتغال این زنان فعالیت می‌کند، تصریح کرد: هر زن سرپرست خانوار یا فرزندان آنها که کار و حرفه‌ای آموخته باشند، تا سقف 15 میلیون تومان وام بدون سود برای توسعه شغل خود دریافت می‌کنند.

وی خاطرنشان کرد: برای زنان سرپرستی که فاقد مهارت باشند، کمیته امداد با هزینه خود کلاس‌های آموزشی بلند مدت 6 ماهه برگزار می‌کند.