حالا آیا به راستی بارور کردن ابرها همان چوب جادوی گمشده ای است که قرار است در برابر اهریمن خشکسالی، بارش ها را بازگرداند، رودخانه ها را سیراب کند و دشت های فرونشست کرده را نجات دهد یا نوش دارویی است که سال ها در قوطی مدیران خاک می خورده و حالا باید پیش از مرگ سهرابِ زمین آن را بکار گرفت؟
اما دخالت انسان در بارش ها به دهه چهل و پنجاه قرن میلادی گذشته برمی گردد، ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی دو کشور پیشگام در این عرصه بودند که برای تحریک ابر به بارش یا جلوگیری از خسارت تگرگ و طوفان، اقدام به بارورسازی مصنوعی ابرهای سرد یا گرم می کرده اند.
یخ خشک(دی اکسید کربن منجمد)، یدید نقره و نیتروژن مایع سه ماده اصلی مورد استفاده در این تکنیک از ابتدا بوده که با تغییراتی از جمله اضافه کردن نمک یا ماسه، تا زمان حال ادامه پیدا کرده است، در این روش با پاشیدن مواد یادشده در ارتفاع مناسب از ابرها یا از پخش کننده های زمینی، به شکل گیری هسته اولیه بارش کمک می شود و پس از آن با چسبیدن قطرات آب در اطراف هسته ها و سنگین شدن آنها، بارش آغاز می شود.
برخی کارشناسان معتقدند به فرض قرار گرفتن ابرها در زمان و ارتفاع مناسب به همراه دمای مناسب و رطوبت لازم، می توان به افزایش ده درصدی بارش ها امیدوار بود. ده درصدی که در شرایط ترسالی می تواند به ذخایر آبی برای مقابله با کمبود آن در سال های خشکسالی کمک کند، یا موجب تلطیف آب و هوا شود.
در برخی ایالت های امریکا، کانادا و چین با استفاده از روش های ابداع شده توسط محققان کشورهای آمریکا، روسیه یا کانادا، سال هاست که بارورسازی ابرها برای اهداف گوناگون استفاده می شود که در مجموع به آن پروژه تعدیل آب و هوا گفته می شود، برای مثال سوریه پیش از جنگ برای مقابله با خشکسالی از این روش با کمک روسه ها در سطحی گسترده استفاده می کرد و چند ایالت آمریکا سال ها با استفاده از بودجه تعدیل آب وهوا یا مالیات های ایالتی به بارور ابرها پرداخته اند.
در کشور ما نیز در سال های آغازین دهه پنجاه شمسی با کمک متخصصان کانادایی این طرح، در اطراف سد کرج اجرا شد و پس از انقلاب اسلامی نیز مرکزی تحت عنوان مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها ایجاد شد که از کمک متخصصان روس بهره می برد، تا جایی که امروز می توان ادعا کرد به جز برخی مواد اولیه وارداتی، دیگر مراحل ساخت یا استفاده از تجهزات، کشور بی نیاز خارج است.
مرکز یاد شده که سال 75 خورشیدی تصمیم به تاسیس آن گرفته شد، سال 77 در یزد راه انداز شد که نگاه آن با توجه به خشکسالی فلات مرکزی بر استفاده از این تکنیک برای افزایش بارش ها در این منطقه متمرکز بود، این مرکز تحقیقاتی هم اکنون به گفته مسوولانش، می توانند با هزینه ای معادل 50 تومان برای متر مکعب، نسبت به بارور سازی ابرها اقدام کنند اما در رسانه ها، خبرهای ضد و نقیضی از فعالیت آنها نقل می شود، برخی از اقدامات این مرکز در 93 که باعث افزایش بارش برف در مناطق زاگرس شد، سخن می گویند و برخی با اشاره به تجربه سال 87 در گیلان مدعی اند که ابرهای بارور شده در کشور همسایه بارشان را زمین گذاشته اند.
در این میان با نمایش هولناک خشکسالی در دو سال اخیر، دوباره این بحث باز شده، تا جایی که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به واسطه تواناهای فنی خود، اعلام کرده آماده است در صورت تامین بودجه از سوی دولت، وارد عرصه شود و دوباره این بحث آغاز شده است که باروری آری یا نه!
موافقان باروری به سوابق این طرح ها در کشورهای مختلف اشاره می کنند و می گویند بسیاری از آنان توانسته اند از شدت بحران بکاهند یا خود را برای مواقع خشکسالی آماده کنند، اما در مقابل مخالفان با توجه به بهره پایین، گستره کم و و ضریب اطمینان بارش، ضمن اشاره به خطرات آلودگی زیست محیطی، بارورسازی را راه مناسبی برای مقابله با خشکسالی نمی دانند.
با این حال نگاهی به وضعیت شهرهای کشور و میزان بارش ها نشان می دهد اگر بتوان بر فراز شهرهایی که هم اکنون به دلیل جزیره گرمایی بودن، توانایی جذب بارش ها از ابرهای حتی بارور را ندارند، از این راهکار به درستی استفاده کرد، حداقل تاثیر بسزایی در تلطیف هوا و کاهش اثرات آلودگی هوای آنها خواهد داشت.
بارورسازی ابرها برای تبدیل تگرگ به باران در انتهای زمستان و اوایل بهار هم از جمله فواید این طرح است که می تواند به جای خود مورد استفاده دست اندرکاران کشاورزی استان ها قرار بگیرد، و همچنین کمک به باروری بیشتر ابرهای زمستانی و بارش برف در نقاط کوهستانی که ظرفیت بیشتر و بهتری برای بارش را دارند.
اما مبحث تعدیل ساختار آب و هوا و بهره وری حداکثری از آن را می توان در دو ساختار مورد بررسی قرار داد، اول ساختار متمرکز که نیاز به یک سازمان دارای گستره ملی، بانک اطلاعات قوی، ارتباط همیشگی و همپوشان با اداره هواشناسی و موسسات بین المللی هواشناسی در سراسر دنیا و همچنین لجستیک قوی برای اجرای ضربتی بارورسازی به محض فراهم شدن شرایط را دارد، ساختار اول به بودجه ای سخاوتمندانه از منابع ملی نیاز پیدا می کند که با توجه به بروکراسی نظام اداری کشور، نمی توان چابکی لازم را در شرایط فعلی از آن انتظار داشت، هرچند اقدامات یک مرکز متمرکز می تواند با استفاده از داده های گسترده آماری و علمی، عمق بهتری پیدا کرده و نگران بازپرداخت های خود نیز نباشند.
اما در ساختار دوم که از چابکی بیشتری هم برخودار است، هر استان با توجه به نیازهای خود، شرایط جوی و داده های محلی که دریافت و تجزیه و تحلیل می کند را در زمان لازم به کار بگیرد. در این ساختار مدیریت های استانی می توانند مانند سیستم ایالتی آمریکا، هر کدام از محل بودجه ها و مشارکت های محلی و با استفاه از نیروهای مجرب محلی، به اجرای طرحهای باروری بپردازند، در این روش به واسطه آشنایی با اقلیم منطقه، سنجش های حضوری و میدانی، امکان کاهش بروکراسی اداری نیز وجود خواهد داشت.
ولی نباید از نظر دور داشت که این روش و روش های مشابه، جایگزینی برای طرح های بهبود عملکرد توزیع و مصرف آب و مدیریت منابع نخواهد بود، در وهله اول مدیران و نخبگان جامعه باید بتوانند به این درک مشترک برسند که کشور ما در اقلیمی خشک قر دارد، تغییر اقلیم در آن با سرعت ادامه دارد و به عنوان اصلی ترین کلان روند در برابر آینده کشورخود را نشان می دهد، برای تامین منابع آبی و حفاظت از امنیت غذایی و آبی کشور باید از مجموعه ای از راهکارها، قوانین و اصول و قواعد مدیریت مصرف و هنجارسازی در این زمینه استفاده کرد، در این صورت است که برنامه های بارورسازی یا تعدیل آب و هوا را می توان به مثابه یکی از حلقه های همپوشان مدیریت منابع آبی به کار گرفت، در غیر این صورت این طرح تنها در قالب چند خط ردیف بودجه، مبدل به سازمان حقوق بگیر دولتی خواهد شد که تمام تلاش آن، نه عملکرد که نوشتن آن برای دریافت بودجه است، سازمانی که خود گرهی بر مدیریت منابع آبی کشور خواهد شد.
