مطالعه موردی روستای تاریخی جاجا بخش مرکزی شهرستان تیران و کرون

فاطمه ترابی -  دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه ریزی توریسم منطقه ایی دانشگاه اصفهان

این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید

چکیده

امروزه صنعت گردشگری یکی از بزرگترین ومتنوع ترین صنایع در دنیا به حساب می آید.صنعت گردشگری به قدری در توسعه اقتصادی واجتماعی کشورها اهمیت دارد که اقتصاد ددانان آن را صادرات نامرئی نیز می نامند.این صنعت  منبع قابل توجهی برای کسب درآمدهای ارزی می باشددر این راستاگردشگری روستایی نقش عمده ایی در توانمند سازی مردم محلی وتنوع بخشی به رشد اقتصادی ونیز خلق فرصت های شغلی جدید در ارتباط تنگاتنگ باسایر بخش های اقتصادی ایفا می کند.مقاله حاضر با هدف شناسایی پتانسیل ها وجاذبه های گردشگری روستای تاریخی جاجابخش مرکزی شهرستان تیران وکرون استان اصفهان که منجر به توسعه پایدار روستایی می گردد می باشد.روش تحقیق، توصیفی تحلیلی مبتنی بر مطالعات کتابخانهایی واسنادی می باشد.نتایج تحقیق گویای ان است که با توجه به اهمیت صنعت گردشگری در جهان امروز ونقش روستا ها  در جذب گردشگری که نمونه آن روستای تاریخی جاجا می باشد، با یک نگاه مدیریتی جامع وبرنامه ریزی صحیح در  سطح منطقه،این روستا محیطی مناسب برای جذب گردشگر،پویا نمودن اقتصاد روستا،ورفع بسیاریی از مسائل ومشکلات روستاهای بخش به حساب می آید.                      

کلید واژه:گردشگری،گردشگری روستایی:توسعه پایدار، روستای تاریخی جاجا،شهرستان تیران وکرون.

مقدمه

تنوع بخشی به اقتصاد، بالا بردن شاخص های توسعه ی انسانی، مشکلات ناشی از صنعتی شدن و آلودگی بیش از حد استاندارد شهرها به ویژه شهرهای بزرگ، مهاجرت های روستایی، افزایش بهره وری و کارآمدی نیروی انسانی، اشتغال زایی، تعامل فرهنگ ها و گفتمان ها، حفظ محیط زیست، و در مجموع توسعه ی پایدار از دغدغه هایی است که جهان امروز با آن روبرو است. هر یک از کشورها در هر سطحی از توسعه در تلاشند که پاسخ لازم به دغدغه های مذکور را بیابند. در این میان، کشورهایی که به متنوع سازی اقتصاد روی آورده اند و می خواهند خود را از اقتصاد تک پایه ای برهانند در جستجوی شناخت راه های آن یا خلق را ه ها و روش های جدیدند. یکی از این روش ها گردشگری است که اغلب کشورها به ویژه کشورهایی که به لحاظ موقعیت مکانی از این مزیت برخوردارند، آن را در برنامه های توسعه ی ملی خود گنجانده اند تا از این طریق بتوانند فرآیند توسعه ی ملی خود را سرعت بخشند. توریسم انواع مختلفی دارد که اکنون شکلی نوینی از توریسم با عنوان توریسم روستایی، با هدف توسعه پایدار جوامع محلی در نواحی روستایی، بعنوان ابزاری جهت توسعه اقتصادی و اجتماعی و یکی از مهمترین مشاغل مدرن در مناطق روستایی ارتقاء یافته است. تورسیم وابسته به روستا در کشورهایی که دارای صنعت توریسم رشد یافته ای هستند به شدت در حال رشد و گسترش می باشد).Walpole&Goodwin, 2000(

با توجه به ویژگی بارز گردشگری روستایی به مثابه یکی از مردمی ترین اشکال گردشگری، می توان انتظار داشت که این صنعت از یک سو به رشد اقتصادی و تنوع فعالیت های روستایی و از سوی دیگر با جذب مازاد نیروی انسانی ، به ایجاد اشتغال و درآمد زایی برای ساکنان روستاها کمک کند و فرصتی برای توسعه همه جانبه قلمداد شود(سبزیان ملایی و خسروی پور، 1391، 2). سکونتگاه های روستایی، به خصوص در کشورهای جهان سوم که نزدیک به 2/1 جمعیت این گونه کشورها را در خود جا داده اند، با مسائل و مشکلات حادتری از قبیل: مهاجرت های روستایی، پایین بودن سطح اشتغال، پایین بودن سطح بهره وری در بخش کشاورزی ، فقدان یا کمبود زیربناهای رفاهی و خدماتی مواجه اند. این در حالی است که تعداد قابل توجهی از این گونه سکونتگاه ها به لحاظ موقعیت مکانی و داشتن عناصر مهم جذب گردشگر، مانند مناظر طبیعی، آثار باستانی، تنوع اقلیمی، آداب و سنن اجتماعی، زمینه های مناسبی برای توسعه ی فعالیت های گردشگری دارند. بدون شک دست یابی به چنین هدفی  مستلزم شناخت فرآیند گردشگری، طبقه بندی رویکردها، سیاست ها و آثار اجتماعی-فرهنگی، زیست محیطی و اقتصادی است، تا با یک پشتوانه ی علمی وآگاهی از آثار مثبت و منفی این پدیده در جهان و ایران، به انتخاب یک راهبرد منطقی واقع گرا توام با برنامه ریزی و مدیریت صحیح گردشگری در چهارچوب فرآیند توسعه ی همه جانبه و پایدار دست زد.بسیاری از ساکنین شهری علاقه مند هستند که از محیط شلوغ و آلوده ی شهری به محیطی آرام و پاکیزه بروندبه همین دلیل بسیاری از افراد برای حفظ سلامتی و آرامش خاطر گردش در مناطق روستایی را انتخاب می کنند و تجربه های تازه ای را در زندگی خود کسب می نمایند.( رجبی، 1390)
در این راستا روستای تاریخی جاجا  بخش مرکزی شهرستان تیران وکرون در بحث گردشگری به علت وجود آثار باستانی وتاریخی فراوان زمینه زیادی برای تحقیق وپژوهش دارد لذابا یک مدیریت وبرنامه ریزی صحیح وجامع توسط مسئولین محترم برای تجهیز امکانات این منطقه، تبلیغات موثردر جهت شناسایی این مناطق در آینده ای نزدیک شاهد جذب گردشگران،افزایش درآمد روستاییان وایجاد اشتغال در این روستا خواهیم بود.

پیشینه تحقیق

در ارتباط با این موضوع این تحقیق،مطالعات مختلفی صورت گرفته است که می توان به موارد زیر اشاره کرد:

-اورمزدی(1390)،به این نتیجه رسیده است که گردشگری روستایی باعث کارآفرینی و جلوگیری از مهاجرت، ارتباطات بیشتر روستاییان با سایر جوامع و فرهنگ های متنوع و شناساندن هویت محلی و رفاه و نهایتا ایجاد توسعه پایدار روستایی می گردد. هدف توسعه پایدار روستایی گسترش امکانات و بهبود شرایط زندگی نسل کنونی و نسل های آتی اقشار آسیب پذیر روستایی است.

-حیدری وهمکاران(1392) ، به این نتیجه رسیده اند که گردشگری روستایی در روستای سکوهه شهرستان استان محیط مناسبی در جذب گردشگر در جهت کمک به اقتصاد واشتغال منطقه می باشد.

-لاریجانی (1392)، به این نتیجه رسیده است  که یکی از بهترین راه های نجات روستاهای کشور از مسائل و مشکلات اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی و رسیدن به عدالت اجتماعی و جغرافیایی، توجه هر چه بیشتر مسئولین و مردم به توسعه و گسترش گردشگری روستایی است، زیرا در نهایت به توسعه ی پایدار روستا می انجامد.

- خسروی پور وسالاروند (1392) ، معتقدند گردشگری روستایی منبع  با ارزش اشتغالزایی و ایجاد درآمد است و می تواند وسیله ی مهمی برای توسعه ی اجتماعی -اقتصادی جوامع روستایی باشد و به حمایت از محیط زیست و فرهنگ روستایی و تولید درآمد و جذب سرمایه و اشتغالزایی ،جلوگیری از مهاجرت روستائیان ،متنوع سازی اقتصاد بپردازد.

اهمیت وارزش تحقیق 

برای بیان اهمیت موضوع گردشگری روستایی ذکر دونکته حائز اهمیت است نکته اول این که  در کشورهایی مانند کشورما هرروز که می گذرد روستاهای بیشتری بر اثر مهاجرت متروکه می شوند دلیل اکثر مهاجرت های روستایی ،مشکلات اقتصادی، کمبود شغل وامکانات رفاهی  در روستاهاست  به نظر اغلب اقتصاد دانان اگر اقتصاد در روستاها رونق یابد ودر کنار ان فرصت های اشتغال افزایش پیدا کند وامکانات رفاهی بیشتری در روستا به وجود اید بسیاری از روستا ها جاذبه بیشتری برای زندگی به دست می آورند.

نکته دوم آنکه بدانیم در بسیاری از کشورهای گردشگری روستایی یک فعالیت اقتصادی بسیار مهم در کنار سایر بخشهای اقتصادی مانند کشاورزی و صنعت و بازرگانی است. با توجه به دو نکته ای که در بالا به آنها اشاره شد، می توان به اهمیت گردشگری روستایی پی برده در واقع یکی از راه حل های قابل تأمل در رونق بخش به اقتصاد روستاهای کشور با عنایت به منابع سرشار در گردشگری در آنها ، همانا توسعه گردشگری در این نقاط است. در ادامه باید متذکر شویم که مزایای گردشگری روستایی تنها به رونق اقتصادی محدود نمی شود، بلکه می تواند در حل سایر مشکلات روستاها نیز مفید واقع شود (معصوم، 20:1382). گردشگری روستایی منبع درآوری برای روستائیان روستا واحد همگن طبیعی، اجتماعی و اقتصادی است که در آن افرادی که دارای عقاید و افکار تقریباً مشترکی هستند به سر می برند. روستائیان برای امرار معاش و گذراندن زندگی شان ناگزیر از انجام فعالیت هایی که عمدتاً شامل کشاورزی ، دامداری ، صنایع دستی یا ترکیبی از اینهاست، هستند در کشورهای جهان سوم روستائیان و کشاورزان به رغم کار و کوشش فراوان همواره جز قشر کم در آمد جامعه به شمار می روند و در تأمین مخارج و هزینه های زندگی دچار مشکل هستند. در روستاها پتانسیل های گردشگری روستایی است که می تواند منبع جدید درآمدی برای روستائیان بویژه روستائیان کشورهای در حال توسعه باشد و تا اندازه ای مشکلات آنها را حل کند یا تقلیل دهد. این امر مستلزم مدیریت و برنامه ریزی خاصی است. گردشگران افرادی هستند که ممکن است بر اساس حس کنجکاوی خود به روستاها سفر کنند تا علاوه بر دیدن مناظر طبیعی آن نقاط ، با آداب و رسوم و فرهنگ آنجا آشنا شوند. گردشگران برای خرید محصولات روستا از قبیل صنایع دستی، محصولات محلی، غذاهای سنتی و مانند اینها علاقه خاصی دارند، و این به معنی افزایش درآمد روستائیان است که به طور مستقیم و غیر مستقیم در این صنعت دخالت دارند. همچنین احداث و راه اندازی هتل ها و رستورانها و به طور کلی اماکن تفریحی و ورزشی باعث ایجاد اشتغال و در آمد و از طرف دیگر موجب کاهش بی کاری و در نتیجه کاهش فقر می شود. (مصدق ، 36:1388).

مبانی نظری  تحقیق

تاریخچه  گردشگری روستایی در ایران

ایران با توجه به تمدن کهن خود ، از کشورهای صاحب تجربه و سابقه در گردشگری محسوب می شود . این سابقه با توجه به دو عامل اصلی قابل تحلیل و بررسی است : یکی  جذابیتهای متنوع و فراوان طبیعی ، تاریخی و فرهنگی کشور، و دیگری ویژگیهای اخلاقی و فرهنگی و علاقه ای که ایرانیان به سیر و سفر و مهمان نوازی دارند (شالچیان ، 1372: 12).ایران به ویژه از قرن هفدهم میلادی ، اوج دوران حکومت صفویان به عنوان یک کشور جذاب، نظر بسیاری از گردشگران اروپایی را به خود جلب کرد . قرن هفدهم میلادی ( مصادف با قرون یازدهم و دوازهم هجری قمری ) را می توان سرآغاز توجه گردشگران خارجی به ایران دانست . از دوران پیش از اسلام نوشته هایی در دست است که از سفر بعضی از یونانیان و رومیان به ایران حکایت دارد . به طور کلی ایران یکی از 10 کانون مهم شکل گیری تمدن بشری در جهان است (محلاتی،1382)،که  توریسم وگردشگری درایران بعد از اسلام رونق بیشتری یافته است(محقق داماد،1377). قرن 19 قرنی متفاوت در تاریخ توریسم ایران به حساب می آید چرا که سیاحان،بازرگانان ،باستان شناسان ومحققان به ایران سفر کردند(مهدوی ،1382).در ایران برای اولین بار در سال 1314اداره امور جهانگردی تاسیس شدکه وابسته به وزارت کشور بودودر سال 1320این اداره به شورای عالی جهانگردی تغییر نام داد ودر سال 1342 سازمان جذب سیاحان به وجود آمد وفعالیت خود را آغاز کرد (رضوانی ،1379)که در سال 1353 به وزارت اطلاعات واگذار گردید(محلاتی ،1380)بعد از آن نیز اداره جهانگردی به وسیله چهار شرکت سهامی وبا نظارت وزارت اطلاعات وایرانگردی اداره شد پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1358 سازمان ایرانگردی وجهانگردی تشکیل وشروع به کار کرد.(مهدوی،1382)

گردشگری روستایی:
روستا به عنوان یک مکان اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، زیستگاه جماعتی از مردم در خارج از محدوده شهرهاست که دارای هویت تاریخی، جغرافیایی و فرهنگی مخصوص به خود می باشد(امیری، 1390).

برخی از تعاریفی که تاکنون برای توریسم روستایی ارائه شده اند بدین شرح می باشد:
گردشی توام با مسئولیت به نواحی روستایی است است که باعث حفظ محیط زیست و توسعه رفاه جوامع محلی می گردد(Lai&Nepal,2006).
توریسم روستایی را هر شکلی از توریسم که نشان دهنده نوعی از زندگی روستایی، هنر، فرهنگ و میراث فرهنگی در مکان های روستایی باشد و به موجب آن سودآوری برای جوامع محلی هم به لحاظ اقتصادی و هم اجتماعی به همراه داشته باشد و نیز تعاملاتی را بین گردشگران و افراد محلی به منظور توسعه تجربه بیشتر و تبادلات فرهنگی و اجتماعی ایجاد نماید می توان  تعریف نمود. گرشگری روستایی باید به عنوان بخشی از فرآیند توسعه روستایی که یکی از مفاهیم و اشکال توسعه پایدار است، مورد توجه قرار گیرد.( محمدی و حیاتی، 1391: 6).
این نوع گردشگری در محیط روستایی انجام می پذیرد، در این نوع گردشگری می توان به فعالیت هایی نظیر دیدن مزارع روستایی، رسیدن به آرامش در محیط روستا، گشت و گذار در طبیعت، داد و ستد با روستاییان و غیره اشاره نمود. اهداف این نوع گردشگری زمینه های اقتصادی، اجتماعیو فرهنگی می باشند. گردشگری روستایی از نظر فعالیت به دو نوع تفکیک می شود:
1. گردشگری با تکیه بر کشاورزی در مزرعه: کشاورزی و دیگر فعالیت های مربوط به آن حول محور اصلی این نوع از گردشگری را شکل می دهد که به آن گردشگری کشاورزی نیز گفته می شود.
2. گردشگری بدون تکیه بر کشاورزی و خارج از مزرعه: محور فعالیت ها چیزی غیر از فعالیت های کشاورزی است مانند گشت و گذار در طبیعت، حضور در روستا، دوچرخه سواری، اسب سواری و غیره(ظهرابی، 1385).به طورکلی تعریف زیر می تواند تعریف قابل  قبولی برای گردشگری روستایی باشد:گردشگری روستایی کلیه فعالیت ها وخدماتی که توسط کشاورزان مردم ودولت ها برای تفریح واستراحت گردشگران در نواحی روستایی صورت می گیرد اطلاق می شود که می تواند شامل توریسم کشاورزی،توریسم مزرعه توریسم طبیعی وتوریسم فرهنگی شود.(مهدوی،1382)

محصول گردشگری روستایی

برای تامین انتظار بازدیدکنندگان لازم است کسب و کارهای مرتبط با گردشگری، رفتار خرید گردشگران را درک کنند. مقصدهای گردشگری روستایی برای رقابت باید دارای امکانات تامین نیازمندی های اساسی گردشگران مانند: اقامت و غذا باشند برای نمونه، در گردشگری مزرعه ،کشاورزان باید توانایی متنوع ساختن فعالیت های خود را داشته باشند، تا ارزش محصولات و دارایی آن افزایش پیدا کند. در همه ی بازدیدها یا تجارب گردشگران، برخی از محصولات یا عناصر مختلف در نظر گرفته می شود. این عناصر به طور معمول شامل حمل ون قل، اقامت، سرگرمی، جاذبه ها و تسهیلات خرده- فروشی و امکانات فراغتی و تفریحی است، آنهابا یکدیگرعرضه ی گردشگری را نشان میدهند.برخی اوقات، این عناصرسازماندهی شده، و به صورت یک بسته ی گردشگری در میآید که توسط گردانندگان سفرها و عوامل مسافرت ها به فروش می رسد و گاهی اوقات نیز گردشگران خود این عناصر مختلف را انتخاب و ترکیب می کنند. در هر مورد این عناصر به طور جمعی، ترکیبی از فعالیت ها و کارکردها را تولید می کنند که (( محصول گردشگری )) نامیده می شود.
دو شیوه برای بررسی محصول گردشگری وجود دارد، این موضوع از یک طرف ممکن است از نقطه نظرصنعت گردشگری یا فراهم کنندگان محصول گردشگری بررسی شود که در این صورت، تمرکز بر مسائل و چالش های بخش های گردشگری است.
از طرف دیگر، این موضوع می تواند از نقطه نظر گردشگران بررسی شود. در این مورد، محصول گردشگری شامل کل تجربه ی گردشگری است، و در این صورت محصول گردشگری بیش تر از مجموع بخش های تشکیل دهنده ی آن است. به عبارت دیگر محصول گردشگری روستایی به طور ساده مجموعه ای از جاذبه ها، تسهیلات و فرصت های تفریحی در نواحی روستایی نیست، بلکه تمامی تجربه ای است که شامل همه ی دوره ها یا مراحل بازدید واقعی اعم از اولیه و بعد از آن در نواحی روستایی می شود.(رضوانی، 1387: 60).

انواع گردشگری

باتوجه  به ظرفیت های توریستی واهداف گردشگران توریسم روستایی را تقسیم بندی می کنند.توریسم روستایی نیز شامل یکی از انواع زیر می باشد:

توریسم فرهنگی: گردشگری فرهنگی مایل به آشنایی با فرهنگ مناطف مختلف، خواهان کاوش در چشم اندازهای فرهنگی جوامع انسانی و درک آنها استدر این نوع گردشگری به جذابیت های فرهنگی توجه می شود. از قبیل موزه ها، نمایشگاه ها، ارکسترها، نمایشنامه ها، هنرهای دستی، معماری و...(tribe،1977).

توریسم کشاورزی:در این نوع توریسم گردشگران بدون این که آثار مخربی داشته باشند به دیدن کارهای کشاورزان سنتی مشغو ل وگاها در این گونه فعالیت ها شرکت می کنند.(مقصودی ولشکر آرا ،1383-شریف زاده ومرادنژادی 1381).

توریسم طبیعی:عمدتا این نوع توریسم جنبه های تفریحی دارد.آثار اکولوژیکی منفی کمی دارد(شریف زاده ،1381)

توریسم مزرعه:به بررسی ومعرفی توریسم روستایی به عنوان یک نهاد ویژه در سازمان ها می پردازد تا آن را به شرکت های کشاورزی ارتباط دهد(مقصودی ولشکرآرا ،1383)

اکوتوریسم:بیشتر در ارتباط  وتعامل با جاذبه های طبیعی بوده وبا توجه به نگهداری از منابع طبیعی رفاه ،آسایش وارزش های اجتماعی مردم را نیز بر عهده دارد(مقصودی ولشگرآرا ،1383؛ خیاطی ،1382 )

انواع گردشگری روستایی :
1- گردشگری طبیعی: این نوع گردشگری بیشتر در ارتباط وتعامل با جاذبه های اکولوژیک می باشد.

2-گردشگری بومی:نوعی از گردشگری است که  علاوه بر تعامل با جاذبه های طبیعی (مثل رودخانه کوهستان ها و....)با زندگی وهنجار های اجتماعی مردم که خود نیز در تعامل با جاذبه های طبیعی فوق می باشند،در ارتباط می باشد.

3-گردشگری کشاورزی:در این نوع گردشگری گردشگران بدون ایجاد پیامدهای منفی روی اکوسیستم مناطق میزبان یا فعالیت های سنتی کشاورزی در تعامل می باشند ویا در آن مشارکت دارند.

4-گردشگری دهکده ایی:در این نوع گردشگری ،گردشگران در خانوارهای دهکده زندگی کرده  ودر فعالیت های اقتصادی واجتماعی روستا مشارکت می کنند.

5-گردشگری فرهنگی: مرتبط با فرهنگ ،تاریخ میراث فرهنگی،باستانی ومردم روستایی است.(اشتری مهرجردی،1386)

مفهوم توسعه ی پایدار گردشگری روستایی
در عصر حاضر، گردشگری و اقتصاد گردشگری در حال تبدیل شدن به یکی از سریع ترین صنایع رو به رشد جهان، ابزاری برای ایجاد درآمد ملی، از اصلی ترین ارکان اقتصادی جهان و نیز از مفاهیم، اشکال و ارکان توسعه ی پایدار قلمداد می شود. از طرفی گردشگری اشکال مختلفی دارد که اکنون شکلی نوین و گزیداری از گردشگری با عنوان گردشگری روستایی، با هدف توسعه ی پایدار جوامع محلی در نواحی روستایی و به عنوان ابزاری برای توسعه ی اقتصادی و اجتماعی و یکی از مهم ترین مشاغل مدرن در مناطق روستایی ارتقا یافته است. هر چند که گردشگری روستایی در مجموع موضوع جدیدی نیست اما اهمیت آن و نقشی که در توسعه ی پایدار جوامع محلی ایفا می کند، به تازگی مورد تایید قرار گرفته است. (داس ویل، 1386: 10). این در حالی است که با آنکه مفاهیم توسعه ی پایدار از دهه ی 1980 به بعد در نوشتارهای توسعه ی جهان به طور گسترده مورد توجه صاحب نظران واقع شده، اما توجه به گردشگری پایدار از دهه ی 1960 با شناسایی تاثیر بالقوه ی گردشگری انبوه و توجه به تاثیر فعالیت های گردشگری بر اقتصاد، محیط زیست و فرهنگ نقاط توریستی در مناطق میزبان آغاز شد. این روند در دهه ی 1970 با شکل گیری و پیدایش مفهوم گردشگری سبز که بر اساس آن، ارزش سرمایه های طبیعی و میزان خسارت ها و آسیب های وارد آمده بر محیط زیست برآورد می شود- ادامه یافت و بیش تر بر حفاظت از منابع طبیعی و فرهنگی و سایر منابع گردشگری بر استفاده ی دائم نسل فعلی و نسل های آینده معطوف گردید. به دنبال این تلاش ها اصطلاح و مفهوم گردشگری پایدار به عنوان تنها راه نجات طبیعت و انسان نمود پیدا کرد. رهیافت گردشگری پایدار، گردشگری را در غالب مرزها بررسی می کند و رابطه ی مثلث وار میان جامعه ی میزبان و سرزمین آن را از یک سو و جامعه ی میهمان یعنی گردشگران را از سویی دیگر با صنعت گردشگری برقرار می سازد و قصد دارد فشار و بحران موجود بین سه ضلع مثلث را تعدیل و در طولانی مدت موازنه ای را برقرار سازد(قادری، 1382).
توسعه پایدار روستایی عبارت است از وحدت میان ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و زیست محیطی به منظور بالا بردن سطح معیشت و رفاه مردم روستایی است. در توسعه پایدار روستایی توجه به عوامل زیست محیطی از اهمیت بسیاری برخوردار می باشد. (محمدی و حیاتی، 1391: 7).
لازم به ذکر است جوامعی که صنعت توریسم روستایی و کشاورزی در آن رواج دارد و به موفقیت هایی از این راه رسیده اند جوامعی هستند که افراد در فعالیت ها و پروژه ها کنترل و مشارکت دارند و قسمت عمده منافع در جامعه مورد نظر باقی می ماند. اعضاء جامعه خود درگیر پروژه ها می ش.ند و منافع نیز باید به آنان اختصاص یابد و بر اساس مشارکت داوطلبانه این امر صورت می گیرد(Li, 2005).
همه این موارد نشان دهنده یک رابطه قوی بین توریسم روستایی با توسعه پایدار می باشد و یکی از راهکارهای اساسی برای توسعه مناطق روستایی توجه به این نوع توریسم است تا محیط های روستایی را از انزوا و مهجوریت خارج نموده و توسعه ای متوازن در کشور ایجاد نمایند. تورسیم روستایی موجب حفظ و تداوم فرهنگ اصیل و بومی می شود و نکته مورد توجه در روستاها و ایلات و عشایر این است که هر کدام از آنها افسانه ها، داستان ها، آداب، سنن و عقاید مربوط به خود را دارند که مجموعه این ها یک موزه مردم شناسی بی نظیر است و هر یک از سیاه چادرهای عشایر و یا خانه های روستایی، مراسم و جشن های آنان حتی جشن عروسی، یک موزه زنده است که این موزه ها عرصه به تصویر کشیدن ارتباط بین سه عنصر انسان، طبیعت و فرهنگ با همدیگر است؛ لذا بایستی با به نمایش گذاردن آنان به سایرین و سهیم شدن در فرهنگ آنان در حفظ و نگهداری آنها بکوشیم و اجازه ندهیم که این موزه زنده و جالب به فراموشی سپرده شود. (محمدی و حیاتی، 1391: 8).

معرفی منطقه مورد مطا لعه

روستاي جاجا از توابع بخش مرکزي شهرستان تيران و کرون، با مختصات جغرافيايي 51 درجه و 5 دقيقه طول شرقي و 32 درجه و 44 دقيقه عرض شمالي، در 5 کيلومتري شمال غربي تيران، 27 کيلومتري نجف‌آباد و 55 کيلومتري اصفهان قرار گرفته است ارتفاع اين روستا از سطح دريا 1900 متر و آب و هواي آن گرم و خشک است.کوه‌هاي وجين بالا و وجين پايين در شرق روستا و تپه قلعه در شمال شرقي آن واقع شده‌اند. رودخانه مرغاب نيز، از ميان اين روستا مي‌گذرد.قلعه تاريخي، حمام، مسجد و خانه‌هاي قديمي روستا از جمله آثاري است که پيشينة تاريخي روستا را به نمايش مي‌گذارند. گردشگاه طبيعي قميشلو در 20 کيلومتري روستاي جاجا، از ييلاقات و تفرجگاه‌هاي منطقه محسوب مي‌شود.
مردم روستاي جاجا به زبان فارسي سخن مي‌گويند، مسلمان و پيرو مذهب شيعه جعفري هستند.
در سال 1390 جمعيت روستاي جاجا 239 نفر گزارش شده است.درآمد بيشتر مردم روستا از فعاليت‌هاي زراعي، دامداري و باغداري تأمين مي‌شود. گروهي از مردم نيز، از طريق صنايع دستي امرار معاش مي‌کنند. عمده محصولات زراعي و باغي اين روستا شامل گندم، جو، نخود، تره‌بار، انگور،‌بادام، به، گردو و گياهان دارويي است..
روستاي جاجا با بافت مسکوني متراکم در منطقه‌اي کوهستاني استقرار يافته است. رودخانه مرغاب از ميان روستا عبور مي‌کند و در دو طرف حاشية رودخانه، انبوه درختان کاشته شده بلند در سرسبزي فضاي عمومي روستا تأثير بسزايي گذشته است.
مصالح عمدة به کار رفته در واحدهاي مسکوني مشتمل بر، خشت، گل، سنگ و آجر مي‌باشد. سقف خانه‌ها مسطح است و در پوشش آن‌ها از چوب، سرشاخه‌هاي درختان و اندود گل يا قيرگوني استفاده شده است. شکل خانه‌هاي روستايي از نوع معيشت خانوار روستايي تأثير پذيرفته است و فضاهاي دروني آن شامل ايوان، حياط، باغچه، سرويس بهداشتي، انباري، راهرو و تعدادي اتاق استراحت و خواب مي‌باشد

جاذبه های گردشگری روستای تاریخی جاجا

قدمت روستای جاجا به بیش از 900سال میرسد وجه تسمیه روستا وجود چهار محله بوده است که اول به چهار جا وسپس به جاجا  تغییر نام یافته است. قلعه قدیمی وتاریخی و کاروانسرای موجود در این روستا مربوط به دوره ساسانیان میباشد که این قلعه در دوره سلجوقیان مورد استفاده قرار میگرفته وعلاوه بر کاروانسرا گورستان روستا هم نیز از قدمت بالایی برخوردار است.چشمه‌سارهاي متعدد پيرامون روستا از جمله چشمه‌هاي مرغاب و احمدرضا از جاذبه‌هاي طبيعي روستا به شمار مي‌آيند. در حاشية اين چشمه‌ها، تفرجگاه زيبايي وجود دارد که در ايام مختلف سال می تواند پذيراي گردشگران باشد.منطقه حفاظت شدة قميشلو که در اراضي هموار روستا واقع شده از مناطق حفات شده معروف استان و زيستگاه انواع گونه‌هاي گياهي و جانوري مي‌باشد. قميشلو پتانسيل گردشگري طبيعي فوق‌العاده‌اي دارد و مي‌تواند با مطالعه و تجهيز به يکي از گردشگاه‌هاي مهم تبديل شود.درياچه سد خاکي خميران در فاصله 6 کيلومتري روستاي جاجا قرار دارد و از جاذبه‌هاي آبي مهم روستاست که موجبات رشد و رواج ورزش‌هاي آبي را فراهم آورده است. حمام، مسجد قديمي، و خانه‌هاي قديمي روستا از ديگر جاذبه‌هاي تاريخي و مذهبي اين روستا مي‌باشند..بازي‌هاي قوبازي، پل و چفتک، خانه بندي، يک قل دوقل، قايم باشک، گردوبازي و هفت سنگ در ميان مردم روستاي جاجا رايج است.قالي‌هاي بافت اين روستا، در زمرة بهترين صنايع دستي استان اصفهان مي‌باشند.(طرح هادی روستای جاجا،1385بنیاد مسکن انقلاب اسلامی).

قلعه تاریخی روستای جاجا

قدمت قلعه جاجا نیز به 900سال می رسد،قلعه وکاروانسرای موجود متعلق به دوره ساسانیان می باشد ودر دوره سلجوقیان این قلعه به وسیله سرقه اسماعیلیه مورد استفاده قرار گرفته است وهمین عامل باعث شکل گیری سکونتگاه های روستای جاجا شده است.با افزایش جمعیت  قلعه جوابگوی انان نبوده است وبه تدریج وبا ایجاد امنیت از اهمیت قلعه در آن زمان کاسته شد واهالی در خارج از قلعه شروع به ساخت وساز نمودند.در این قلعه به منظور انجام امورات کشاورزی وایمن بودن از سوانح طبیعی در قلعه سکنی می گزیدند.

حمام قدیمی

این حمام در زمان ناصرالدین شاه احداث گردیده از نظر فرم و ساخت شباهت زیادی با مسجدی دارد که در کنار آن ساخته شده است. پلان حمام شکل ساده ای از الگوی حمامهای عمومی در ادوار گذشته دارد از فضای راهرو ، رختکن ، گرمابه و خزانه تشکیل می شده است که قسمت گرمابه و خزانه آن در سالهای اخیر تخریب شده است مهمترین شاخصه این حمام که هم اکنون نیز به جا مانده است قسمت سردخانه یا همان رختکن آن میباشد که دارای ستونهای سنگی با طاقهای ضربی می باشد

مسجد

مسجد تاریخی روستا که گفته می شود مربوط به 400 سال پیش است دارای سردر مشرف به میدان اصلی روستا و فضای شبستان در جنوب آن است . فضای شبستان مرکب از 8 پایه در پیرامون و یک ستون سنگی در وسط می باشددر جلوی درب این مسجد 3 درخت چنار کهنسال و بسیار بزرگ وجود دارد که به احتمال زیاد همزمان با ساخت مسجد این درختان نیز کاشته شده اند . این سه درخت یکی از مواردی است که دراین روستا به ثبت رسیده اند.وجود این درختان و سکوهای سنگی درب مسجد باعث شده که درتابستان هوای درب مسجد و همچنین داخل مسجد بسیار خنک و مطبوع باشد. نشستن روی این سکوها در هوای گرم تابستان برای افراد تازه از راه رسیده و خسته بسیار دلنشین و آرامش بخش میباشد

نقاط قوت گردشگری در این منطقه از ابعاد مختلف

ابعاد اجتماعی: وجود آداب ورسوم فرهنگ محلی وسنتی  وآشنایی گردشگران با این آداب  ورسوم  دیدن آثارباستانی وتاریخی

ابعاد اقتصادی : وجود محصولات کشاورزی ناب مثل انگور ،گردو ،بادام وایجاد بازار مناسب برای فروش محصولات به گردشگران به صورت مستقیم توسط کشاورزان ،مستعد بودن منطقه برای سرمایه گزاری گردشگری به عنوان روستای هدف گردشگری.

ابعاداکولوژیکی:وجود چشم انداز های طبیعی خاص وبکر ،کوچه باغ ها،درختان تنومند،درب های سنگی.

ابعاد نهادی:توجه مسئولان به بحث توریسم برای اشتغال ومنبعی برای کسب درآمد برای توسعه روستا

نقاط ضعف گردشگری در این منطقه از ابعاد مختلف

ابعاداجتماعی: نامناسب بودن وناکافی بودن تسهیلات اقامتی،رفاهی و نامناسب وناکافی بودن تسهیلات خدماتی وبهداشتی.

ابعاداقتصادی:عدم آشنایی مردم با سرمایه گذاری در این صنعت،مهاجرت جوانان روستایی وپیری جمعیت در روستا.

ابعاد اکولوژیکی:این منطقه به لحاظ اکولوژیکی هیچ گونه ضعفی ندارد.

ابعاد نهادی:عدم آموزش و  آشنایی  مردم روستا در نحوه برخورد با گردشگران.

نتیجه گیری

امروزه گردشگری به عنوان فرآورده جدید تغذیه ساز درآمد و راه علاج همه جوامع روستایی است که با مشکلات اقتصادی مواجه هستند، هنوز هم گردشگری به وسیله فعالیتهایی چون جنگلداری، ذخیره آب و حفظ محیط زیست در حال پیشرفت است که نه تنها یک رابطه متقابل میان کاربردهای متفاوت منابع روستایی را نشان می دهد بلکه یک وابستگی متقابل را هم بین آنها نشان می دهد.گردشگری روستایی می تواند سهمی در متنوع سازی اقتصادی و توسعه پایدار داشته باشد و با ایجاد اشتغال و درآمد موجب توسعه مناطق توسعه نیافته گردد و اگر چه مشاغل مربوط به این صنعت خیلی تخصصی و پر درآمد نیستند، منافع بسیاری را نصیب روستاییان می کند. گردشگران برای اقامت، خرید کالاهای محلی و خدمات پول پرداخت می کنند. این پولها در فعالیتهای محلی جریان می یابد و موجب تحرک روستاییان در برآوردن نیازهای بازدیدکنندگان می شود. گردشگری روستایی با ایجاد اشتغال، افزایش سطوح درآمد، متنوع سازی فعالیتهای اقتصادی، افزایش سطح آگاهیهای اجتماعی و ایجاد روابط اجتماعی گسترده بین جامعه میزبان و میهمان به حفاظت از میراث فرهنگی و محیط زیست طبیعی کمک کرده و با جلوگیری از مهاجرت بی رویه و بهینه سازی بهره برداری از زمین به توسعه روستایی پایدارکمک می کند.معمولا گردشگری روستایی اثرات مثبت اقتصادی در جامعه میزبان بجا می گذارد اما با تدابیر اصولی باید شناخت کافی از منابع و بنیان های توسعه پایدار کسب نمود، زیرا با ادامه روند و تحلیل منابع طبیعی، تغییر و تحول چشم اندازهای روستایی، مهاجرت افراد بومی از روستا و تخریب محیط زیست، جامعه میزبان متحمل اثرات منفی خواهد شد.(جعفری و حاتمی، 1391: 6).به طور کلی پتانسیل هایی  که در این  منطقه وجود دارد به شرح زیر می باشد:

- آثار باستانی وتاریخی دوره ساسانیان وسلجوقیاندر این روستا  قرار دارد.

-این منطقه محور مواصلاتی اصفهان –داران می باشد.

-همچنین وجود رودخانه مرغاب سبب رونق محصولات کشاورزی و ایجاد چشم انداز بکر وجذاب شده است.

برای رسیدن به توسعه پایدار در مبحث گردشگری نیازمند برنامه ریزی صحیح وواقع بینانه ، مدیریت جامع وتوسعه پایدار مشارکتی مردم محلی می باشیم تا بتوانیم با توسعه گردشگری در این منطقه علاوه بر ایجاد اشتغال، جلوگیری ازمهاجرت روستاییان، افزایش سطح درامد روستاییان توسعه پایدار روستایی را نیز تحقق ببخشیم.

منابع

1-اشتری مهرجردی اکوگردشگری وپایداری تعاریف جنبه ها وویژگی های آن  ماهنامه اجتماعی اقتصادی جهاد،فروردین واردیبهشت 1383.

1-خیاطی م( 1382)،(توریسم روستایی وتاثیر آن بر جوامع روستایی مطالعه موردی تایلند)مجله جهاد،ماهنامه توسعه

2-رجبی سپیده 139)،(نقش گردشگری در توسعه پایدار روستایی مطالعه موردی شهرستان خشکبیجار)

3-رضوانی محمدرضا (1384)،گردشگری خانه های دوم واثرات ان برنواحی روستایی فرصت وتهدید(نواحی روستایی شمال تهران) پژوهش های جغرافیایی ،شماره 5

4-رضوانی محمدرضا( 1387 )،توسعه گردشگری روستایی با رویکرد گردشگری پایدار انتشارات دانشگاه تهران.

5-رضوانی ،ع.ا.(1376)،جغرافیا وصنعت توریسم دانشگاه پیام نور.

6-شارپلی ریچارد (1380)،گردشگری روستایی.

7-شریف زاده ومراد نزادی (1381)،توسعه پایدار وتوریسم روستایی مجله جهاد،ماهنامه توسعه روستایی وترویج کشاورزی ،سال 22شماره 25 صفحه 63-52

8- ظهرابی،حمید(1385)،تدوین الگوی مدیریت اکوتوریسم در حوزه آبخیز پریشان مرکز علوم وتحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی اهواز

9-قادری (1382) ،نقش گردشگری در توسعه روستایی ایوان،رساله دکتری ،تهران دانشگاه تربیت مدرس

10-محمدزاده لاریجانی فاطمه ، ۱۳۹۱، اهمیت نقش گردشگری در توسعه پایدار اقتصادی اجتماعی روستاهای ایران، اولین همایش ملی جغرافیا و گردشگری در هزاره سوم، نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد،

11-محمدی وحیاتی (1391) توسعه توریسم روستایی رویکردی نوین در جهت توسعه پایدار روستایی همایش ملی توسعه روستایی.

12-محلاتی (1380)درآمدی بر جهانگردی،تهران دانشگاه شهید بهشتی.

13-مصدق راضیه (1388)اثرات گردشگری روستایی در بازاریابی صنایع دستی پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور گنبدکاووس.

14-مهدوی (1382)  ،نقش توریسم در توسعه نواحی روستایی پیرامون شهرها پایان نامه کارشناسی ارشد تربیت مدرس.

15-مرادنژادی (1382) ،توریسم وتوسعه روستایی مجله جهاد ،ماهنامه توسعه روستایی ترویج کشاورزی سال 22شماره 256.

16-معصوم جلال (1382) ،اصول ومفاهیم گردشگری روستایی مجله دهیاریها سال اول شماره 4.

17-مقصودی ولشکرآرا (1383) ،توریسم توسعه وروستا.مجله جهاد ماهنامه توسعه روستایی وترویج کشاورزی ،سال 24،شماره 264صفحه 55-48.

Lai.p&18-Napal,S.K.(2006).”Local perspectives of ecotourism development in Tawushan Nature Reserve, Taiwan”.Journal of Tourism Management,Vol.27
Walpole,M.J. &19-Goodwin,H.J.(2000).” Local Economic Impacts of Daragon in Indonisia”. Journal of Annals of Tourism Research, Vol.27,No.

20-sharply.j.richard(1997).Rural tourism:An Introducction.p4