سلام. من فهام گوهری هستم، آهنگساز و تنظیم کننده و معمولا در سبک هایی مثل پاپ، فیوژن، راک و ... تولید موسیقی میکنم. چندی پیش دوست خواننده ای برای کار به من مراجعه کرد و از آنجا که این دوست من خواننده‌ای در سبک موسیقی سنتی بود طبیعتا کمکی از دست من بر نمی آمد. اما من پیشنهاد دادم که در فضایی متفاوت از موسیقی سنتی (کلاسیک و مدرن) اما با ملودی و کلام سنتی پروژه ای انجام بدیم که اتفاقا بسیار مورد تایید و استقبال ایشان نیز قرار گرفت. بعد از این قضیه بود که تصمیم گرفتم چند خطی در مورد چنین سبکی از کار، مطلبی تهیه کنم. مطلبی که خیلی مختصر بیان کند که؛ یه موسیقی تلفیقی چگونه ساخته می شود. برای شروع سخن ابتدا لازم است تا با نکته‌ای کلیدی آشنا شویم. در ساخت یک قطعه موسیقی چند عامل مطرح و تاثیرگذار هست:
ملودی – هارمونی – ریتم - سازبندی
مجموعه این عوامل فضای موسیقایی یک آهنگ را تشکیل میدهند که نشانگر ماهیت آهنگ و سبک آن می باشد. هرگونه انتخاب که تاثیری روی هریک از این چهار گزینه داشته باشد، تاثیر در سبک موسیقی تولید شده خواهد داشت.
بعنوان مثال ملودی میتواند در بسترهای مختلفی شکل بگیرد مانند گام های کلاسیک، مدهای کلیسایی، دستگاه های سنتی ایرانی، گام های خاص و بومی کشورها و فرهنگ های مختلف و غیره.
هارمونی میتواند ساده باشد مانند موزیک پاپ که معمولا سه صدایی است (هرچند موارد غنی تر نیز وجود دارد)، و یا کمی خاص تر مانند سبک راک که دارای هارمونی های 2، 3 و بعضا چهارصدایی است و یا حتی پیچیده‌تر از این، یعنی حداقل چهار صدایی باشد مانند موزیک جز.
در بخش ریتم و یا سازبندی آهنگ نیز همین موارد وجود دارد که انتخاب و بکارگیری هریک از این ویژگیها حین تنظیم آهنگ در ساختار و سبک آهنگ تاثیر خواهد داشت.
امروزه در تمام دنیا دیده می شود آهنگسازان نکات جذاب و منحصر بفرد سبک های موسیقی دنیا را در کنار یکدیگر مورد بهره برداری قرار داده و سبک ها و صدادهی های تازه‌ای را در موسیقی ایجاد میکنند. مثلا در کشور خودمان، در سالهای گذشته دیده شده که موزیسین هایی با بکارگیری ساختار ملودی های سنتی ایران در کنار فضای موسیقی الکترونیک، توانستند گونه ای متفاوت از موسیقی را ارایه دهند. این امر توسط بزرگان موسیقی سنتی نیز به دفعات در موسیقی های آلبومی و یا حتی موسیقی متن فیلم ها نیز دیده و پسندیده شده است. با ذکر این مثال‌ها و ده های مورد دیگر میتوان به این نتیجه رسید که جامعه از این دست از نوآوری‌ها به شرطی که اصول امر رعایت گردد استقبال میکند چرا که گوش شنونده ایرانی علاقمند به شنیدن ملودی‌هایی است که با آن مانوس است و از سوی دیگر خواهان فرم و فضای موسیقی مدرن و بروز دنیا نیز می‌باشد لذا چنین تولیداتی مورد توجه نسل جوان کشور قرار می گیرد.
حال میخواهیم بدانیم چگونه یک تنظیم کننده موسیقی، همچنین فضاهایی را ایجاد می کند. یکی از راه های پرداختن به این امر آن است که نقاط مشترک موسیقی سنتی ما با سایر موسیقی‌ها بررسی شده و سعی شود از نقاط قوت آنها در موسیقی سنتی ایران استفاده گردد. میدانیم که یکی از نقاط قدرت در موسیقی سنتی، ملودی‌های آن است. ملودی در دستگاه های موسیقی سنتی ساخته می شود و دستگاه های موسیقی ما دارای ریز ترین تقسیمات بین هر دو نت اصلی می‌باشد. در موسیقی سنتی هر پرده موسیقی به چهار بخش با نام ربع پرده تقسیم میشود درحالیکه این تقسیمات در موسیقی کلاسیک به 2 بخش(نیم پرده) محدود میشود و این موضوع یعنی ملودی های ما میتواند جذابیت های خاص خودش را داشته باشد. در مقابل علم هارمونی(آکوردشناسی) در موسیقی کلاسیک دارای ابعاد وسیعتر و پیچیده تر تئوری و عملی است. در نتیجه در اولین و ساده ترین مرحله، اگر بتوانیم نقاط مشترک و همپوشانی دستگاه های سنتی(بستر ملودیک) و گام های کلاسیک(بستر هارمونیک) را پیدا کنیم، در آنصورت نه تنها میتوانیم از ملودی های سنتی در بستر کلاسیک استفاده کنیم بلکه حتی میتوان سازهای سنتی و کلاسیک را نیز در یک ارکستر در کنار یکدیگر جا داده و طناز های ملودیک ایرانی را به خورد هارمونی کلاسیک داد. بعنوان مثال به آسانی دیده می شود که دستگاه همایون ما بر گام ماژور کلاسیک منطبق است و یا آواز بیات اصفهان ما شباهت بسیار زیادی با گام مینور هارمونیک دارد و این نقطه اشتراک براحتی قابلیت بسط ملودی و گنجاندن تحریر های سنتی را نیز فراهم می‌آورد. در مثالی دیگر، میتوان در گام مینور موسیقی کلاسیک، زمزمه های دشتی را اجرا کرد و در کنار آن از نت های آلتره سبک جز نیز استفاده کرد و بسیار موارد دیگر.
حال که اصلی ترین نقطه تطابق را پیدا کردیم میتوان هنگام تنظیم آهنگ، بستر موسیقایی آهنگ را بر سبک های مختلفی بنا نهاد. میتوان از موسیقی کلاسیک، الکترونیک، آمبینت، جز و یا حتی راک استفاده کرد. میتوان تماما از سازهای غربی و یا ترکیبی از سازهای غربی و سنتی را در کنار یکدیگر استفاده کرد و فضاهای شنیداری بسیار مطلوبی بوجود آورد و بنا به زیرکی، آگاهی و نوآوری تنظیم کننده موسیقی، فضاهای بسیار بدیع و گوش نوازی قابل خلق و اجرا است.
همچنین از آنجا که تنوع و صدادهی ساز های جهانی بسیار وسیع می باشد، بکارگیری سازهای کلاسیک و مدرن در چنین موسیقی هایی میتواند تاثیر مستقیم بر سبک شنیداری آهنگ داشته باشد. در مورد عنصر ریتم در موسیقی نیز همین موارد وجود دارد.
این تکنیک تنظیم موسیقی، بر صدادهی نهایی موسیقی بسیار تاثیر خواهد گذاشت زیرا بواسطه استفاده از سازهای کلاسیک و غربی، رنج فرکانسی جدیدی به موسیقی ما اضافه میگردد. به همین دلیل در هنگام میکس و مستر اثر(پیرایش و آرایش نهایی صداهای ضبط شده)، مهندس صدا جنس های مختلف صدایی و بازه فرکانسی کاملتر و وسیعتری را در اختیار دارد که قطعا به کمک آنها صدادهی متفاوت تر ایجاد خواهد کرد. پارامترهایی از صدادهی موسیقی مانند punch, low end, wideness, stereo image, hi end و ... در دسترس قرار خواهند گرفت که باعث صدادهی مدرن تر و امروزی تر اثر خواهد شد.
در پایان آنچه مسلم است وظیفه ماست که درکنار حفظ موسیقی اصیل و سنتی کشور، در شاخه ای جداگانه به فکر همگامی آن با موسیقی جهانی نیز باشیم و از بستر نوآوری و تلفیق، سالم ترین استفاده را نصیب موسیقی کشور و شنوندگان آن نماییم. به نظر میرسد با استفاده بیشتر از فضاهای هارمونیک در کنار ملودی های ناب داخلی، میتوان قشر جوان جامعه را بیشتر با ملودی های سنتی و فولک کشور آشنا کرد. اینکه چطور این کار به بهترین و مفیدترین روش انجام شود، مسلما قابل تامل می باشد.
