آمارها در مورد گردش مالی تفکیک زباله وحشتناک اما با کمی دقت، منطقی و حتی نوک کوه یخی به نظر می رسد که اصل کارش دیده نمی شود، کوهی از آشغال با برآورد اولیه روزانه تنها 200 میلیارد تومان ناقابل آن هم فقط در تهران که البته برای 14 هزار نفر اشتغال ایجاد کرده است.
ولی آیا این تمام ماجراست؟ شما یک بار پول این نایلون، شیشه نوشابه و یا پاکت کاغدی را داده اید، از رستوران که غذای بیرون گرفته اید، چشمتان به هزینه ظرف یک بار مصرف افتاده و آن قوطی فلزی حداقل سه درصد قیمت جنس برایتان آب خورده است و حالا در ازای اینکه یک ارگان، نهاد و یا شرکتی قبول زحمت فرموده و با دستمزد ناچیز به همراه کار مرارت بار 16 ساعته، آشغال های دوست داشتنی را در سرما و گرما از جلوی چشمتان جمع کند، آنها را جلو در می گذارید و حداکثر در مقابلش یک بسته چهارتایی کیسه زباله دریافت می کنید که آن هم معنایش پلاستیک بیشتر است.
بعد از این قسمت ماجرا البته یک حس خوب هم به سراغ شما می آید، حس خدمت، احساس غرور و پیروزی و وجدانی آسوده که شما با انجام وظیفه انسانی تان در قبال محیط زیست پیدا می کنید، بله! شهروندمداری شما به حد اعلا رسیده و با علم به جمع شدن زباله های نفرت انگیز از برابر چشمتان و روانه شدنش به سوی کوره های بازیافت، می توانید نفسی راحت بکشید و از حس تامین فردایی بهتر برای نسل های آینده لذت ببرید.
این کاخ زیبای خدمت و رضایت البته می تواند با چند دقیقه فیلم از مراکز غیراستاندارد یا غیرقانونی و حتی قانونی بازیافت بر سرتان آوار شود، مراکزی که با حداقل امکانات بهداشتی اداره می شود و زباله های آغشته به روغن، غذای مانده یا باقیمانده نوشابه در کنار انواع آلودگی های میکروبی در کنار زباله های خطرناک اعم از خرده شیشه و قوطی های کنسرو، به وسیله دستان نحیف کودکان کار یا مردان و زنانی تفکیک می شود که شاید ساعتی هزار یا 1500 تومان برای کارشان دستمزد بگیرند و در مقابل انواع آلودگی ها، محافظی جز یک ماسک فرسوده و جفتی دستکس سوراخ و زهوار در رفته نداشته باشند.
به راستی آیا این پاسخ وجدان درد و حس وظیفه شناسی شما در برابر محیط زیست و آینده فرزندانتان است؟ شما می خواهید شهرتان را به چه قیمتی در ظاهر تمیز نگه دارید؟ به بهای در معرض بیماری قرار گرفتن صدها کارگر، هزاران کودک کار و البته پر شدن جیب های چند به ظاهر کارفرمای مسوولیت پذیر!
حال چرا اینگونه باید وضع زباله و بازیافت به رغم همه سرمایه گذاری ها خراب باشد، مگر نه که شهرداری ها امروز به جایگاه خدمات دهنده و نهادی اجتماعی ارتقا پیدا کرده اند، زیر نظر پارلمان های محلی فعالیت می کنند و هزار گزاره دیگر به وقت تعریف خود آن را به کار می برند، نهاد حکمرانی محلی، مدیریت شهری، نهاد مشارکت طلب و ... مگر همین به اصطلاح مدیران شهری از اجرای ده ها برنامه توسعه شهری و طرح های محرک توسعه در دوره تصدی خود با افتخار یاد نمی کنند و خود را خدمت گزاران شهروندان در جهت اعاده حقوق شهروندی آنان نمی دانند! پس چرا وقتی پای پرداخت هزینه برای اداره شهر و حفظ حقوق جاری و آینده شهر، محیط زیست و نسل های بعدی می رسد، این چنین کمیت شان لنگ می زند و برای ارزان اداره کردن شهرها، چشم شان را بر انبوه تخلفات قانونی و عرفی در حوزه های برون سپاری شده می بندند؟
واقعا شهروند راستگویی می تواند به دوربین نگاه کند و بگوید که تا بحال کودکان و نوجوانان آویزان از ابوطیاره های جمع آوری بازیافت را ندیده و یا در محله اش مردان و زنانی را تا کمر خم شده در سطل زباله برای جستن یک تکه پلاستیک یا بطری نوشابه، مشاهده نکرده است؟ پیدا نخواهد شد و اگر پیدا شود معنی اش زندگی با چشمان کاملا بسته است.
کسانی که رفته اند، دیده اند و برگشته اند، از شهرهای پاکیزه ای سخن می گویند که شهروندان مطالبه گر آن به دنبال حذف پلاستیک از زندگی خود هستند و برای ممنوع شدن استفاده از آن تلاش می کنند، شهرهایی که مدیرانش باید برای صرف کردن اشتباه چند یورو جلوی رسانه ها سر خم کنند، مدیرانی که با وجود نظارت شهروندان برای هزینه هر واحد پول، در جای دیگر همه تلاش خود را برای حفظ محیط زیست، کرامت شهروندان، سلامت آنان و توسعه انسانی به خرج می دهند و اگر کودک کار یا محیط غیر استاندارد کار هم شناسایی شود به جای فرافکنی و دوختن زمین و زمان به یکدیگر، برای رفع آن عجله می کنند.
کسی مدعی فرشته بودن این مدیران یا نیت خالص آنان برای خدمت نیست، همانطور که پاکدستی شان هم ناشی از نظارت جامعه مدنی است و نه درویش مسلکی آنها! اما با همه اینها، نمی توان منکر شد که شروع کار آنها نه با آدرس غلط دادن و نه اصرار بر درست بودن اشتباهات مدیریتی شان رقم خورده اما با همه اشتباهات، جهت حرکت خود را گم نکرده اند، در حالی که اینجا، می توان شاهد بود چگونه مدیران از هر طیفی، حاضر به پذیرفتن اشتباهات خود نیستند و باز کم شدن حساسیت عمومی نسبت به هر مساله ای، کار خود را می کنند.
باید از مدیران و البته شهروندان پرسید، تا کی و کجا این شهرها گنجایش زباله دارند، آیا بازیافت به این شکل ضامن پیشگیری از مشکلات زیست محیطی در آینده خواهد بود؟ می توان اطمینان داد که کودکان کار و گردآورندگان زباله های بازیافتی درشرایط ایمن و با دستمزد عادلانه کار می کنند و در آینده زخم های بی عدالتی بهداشتی و دستمزدی از تن آنها سر باز نخواهد کرد؟
بهتر است مدیران به جای لشکر کارمندان بروکرات پشت میز نشین که چند سیستم رایانه ای و هوشمند، قادر به اجرای احسن امور محوله آنها هستند، کمی سر کیسه را شل کنند، خودشان استین ها را بالا بزنند و به سامان دادن انسانی تر کارها و روال ها دست بیازند، پیش از اینکه شهرها در بازیافت خود خفه شوند.
