محتسب - به نظر می رسد با اولین گامهای انسان بر روی این کره ی خاکی، راه ها نیز به وجود آمدند، راه هایی که عبارت بودند از مسیرهایی مشخص تا هر کس را به مقصدی رهنمون سازند.راه هایی تنها برای پاهای پیاده ی انسانهای اولیه و سپس برای حیواناتی که آنها را اهلی کرده بودند. در عصر نو سنگی انسان ها برای عبور و مرور در دشت های وسیع و باز نیازی به ساختن راه نداشتند. امّا با گذشت زمان و استفاده از احشام برای جابه جایی و همچنین اختراع چرخ، نیاز به جاده ها و مسیرهای هموارتر، همواره احساس می شد. انسان با پیشرفت خود، راه های تازه تر و بیشتر و گسترده تری را پیش روی خود می ساخت. راه هایی که این بار نه تنها از دشتها، بلکه از فراز رودخانه ها، کوه ها و صخره های صعب العبور و باتلاق های خطرناک می گذشت. راه هایی که با قطع وسیع درختان و جا به جایی اعجاب آور سنگ های عظیم، میسّر شده بود. با افزایش تعداد این راه ها، شبکه های پیچیده ای به وجود آمد که برخی از مورخان، امپراطوری اینکاها در آمریکای جنوبی و اتحادیه ی قبایل ایراکو در آمریکای شمالی را از جمله اقوامی می دانند که نخستین بار چنین شبکه های ارتباطی را میان خویش به وجود آوردند.
همچنین سنگفرش کردن خیابان ها برای اولین بار در چهار هزار سال پیش از میلاد مسیح، در شهرهای تمدن ایندوس واقع در شبه جزیره ی هند رواج یافت. سرزمینی که سنگ های مختلف در آن به وفور یافت می شود. از جمله ی این شهر ها می توان به هاراپان و موهنجو-دارا (Harrapa and Mohenjo-daro) اشاره کرد.
سهم ایرانیان در جاده سازی
انسان ها به این اکتفا نکرده و پنج هزار سال پیش از میلاد مسیح، تمدن باستانی سومر در بین النهرین، خود را به عنوان مخترع چرخ معرفی نمود. در این بین ایرانیان و تاریخ کهن آنان نیز بی اثر نبوده و پانصد سال پیش از میلاد مسیح، داریوش اول در ایران شروع به ساخت سلسله ای از جاده های پهن و عریض نمود که یکی از آن ها راه سلطنتی نام داشت و در زمان خود جزء بهترین شاه راه ها محسوب می شد. راهی که پس از امپراطوری روم نیز همچنان مورد استفاده قرار گرفت.کیفیت این راه چنان بالا بود که پیک های نامه رسان می توانستند مسافتی معادل ۲۶۹۹ کیلومتر را تنها در مدت هفت روز بپیمایند.
رومی ها، مبدع راه هایی با زیر سازی و زهکشی سنگی
با ظهور امپراطوری روم، نیاز به جابجایی سریع ارتش، از یک منطقه به منطقه ی دیگر کاملاً احساس می شد؛ این در حالی بود که راه های موجود اکثراً گل آلود و تقریباً صعب العبور بودند و همین موضوع باعث تاخیرهای بسیار زیادی در جابجایی توده های عظیم سربازان می شد.
برای برطرف نمودن این مشکل رومی ها شروع به ساختن جاده های عریضی نمودند که در آن ها، از زیرسازی های عمیقی استفاده گردید و در آن قطعات سنگی شکسته کار گذاشته شده تا جریان آب به جای آنکه در سطح راه ایجاد گل و لای نماید داخل منافذ به وجود آمده از سنگ های شکسته زهکشی شود. سپاهیان رومی جاده های خوبی با استفاده از این شیوه ساختند که حتی برخی از آن ها تا هزار سال پس از آن نیز مورد استفاده قرار گرفت.در مسیر های پر تردد، یک لایه ی اضافی از قطعه سنگ های شش ضلعی به صورت سنگفرش روی راه قرار می گرفت تا بدینوسیله از میزان گرد و خاک و لایروبی چرخ های وسایل نقلیه کاسته شود. این سنگ فرش ها به ارابه ران های رومی اجازه می داد تا با سرعت بسیار زیادی، مسافت ها را طی کنند؛ همین موضوع باعث مطمئن تر شدن ارتباطات میان ایالت های رومی شد.
جاده های رومی در قرون وسطی به علت کمبود منابع و نبود مهارت مهندسی رو به زوال گذاشتند، اما تعدادی نیز همچنان مورد استفاده قرار گرفتند، حتی برخی از آن ها امروزه هم مورد استفاده قرار می گیرد. با ترقی دولت ها و افزایش توانایی مالی آن ها، به خصوص پس از رنسانس، جاده و پل های جدید بر اساس طراحی رومیان باستان احداث گردیدند. با وجود آنکه تلاش های بسیاری برای فهم کامل سبک جاده سازی رومی صورت گرفت، اما پیش از قرن ۱۸ نوآوری های کاربردی چندانی در امر راهسازی به وجود نیامد. سپس راهسازان بریتانیایی با گذشت زمان به اهمیت انتخاب سنگ های تمیز برای روسازی و زدودن گیاهان، لای و رس از سطح جاده برای دوام بیشتر آن آگاهی یافتند.
تولد جاده سازی نوین در ایالات متحده
ساخت بزرگ راه ها در ایالت متحده از سال ۱۸۲۵ رونق گرفت. شرکت های خصوصی با دریافت جواز ساخت به ساختن بزرگراه ها مبادرت می ورزیدند. آن ها مسیرهای جدیدی ساختند یا به موازات جاده های قبلی مسیرهای تازه ای به وجود آوردند تا حمل و نقل جاده ای توان برآورده کردن نیازهای اقتصادی و تبادلات تجاری را داشته باشد. با ابداع اساس جاده، توسط آمریکایی ها، میزان اصطکاک جاده در برابر چرخها به نحو چشمگیری کاهش یافت و مشکل ایجاد گل و لای در مسیر جاده تقلیل پیدا کرد. پیشرفت دیگر، توانایی کاهش شیب جاده در مسیرهای صعب العبور بود، تا حیوانات بارکش بتوانند مقدار بار سنگین تری را جابجا کنند.
پیشرفت در راه سازی و ظهور جاده های آسفالته
بسیاری از روش ها در طی قرون متمادی برای جلوگیری از شستن راه توسط جریان آب، باتلاقی شدن و کاهش گرد و خاک در طول مسیر ابداع شده است. از جمله ی این روش ها می توان به سنگفرش کردن جاده ها یا پوشاندن سطح جاده با چوب اشاره کرد.
خیابان های آسفالته در اواخر قرن ۱۹ در شهرهایی مانند پاریس رواج یافت. در اوایل قرن ۲۰ تکنولوژی ساخت خیابان های آسفالته و بتنی، به خارج از شهر ها و در ساخت جاده ها نیز منتقل شد.
راه های امروزی
امروزه راه ها همانند شریانهای خونی تمام نقاط جهان را به هم پیوند داده اند و دیگر هیچ کشوری نیست که دست کم بخشی از آن را جاده های آسفالته نپوشانده باشد. در این بین کشورهای آلمان و آمریکا، به ترتیب با کیفیت ترین و مجهزترین جاده های جهان را در سطح خاک خود گسترانیده اند. به طوری که برخی از بزرگ راه های کشور آلمان بدون محدودیت سرعت بوده و هر ساله توریست های بسیاری به خاطر همین قابلیت، جذب این کشور می شوند تا "عقده های رانندگی" خود را در جاده های واقعی خالی کنند. برخی از این جاده ها با زیرسازی های بسیار محکم خود قابلت آن را دارند که همانند یک فرودگاه هواپیما میزبان نشست و برخواست هواپیماهای غول پیکری همچون بوئیگ باشند!
و امّا کشور ما نیز با ورود درشکه ها و سپس ماشین دودی ها و خودرو ها نیز، خود ایجاد راه های آسفالته را احساس نمود، و کم کم راه ها و جاده های آسفالته به دست مهندسان و کارگران غربی و اروپایی در مسیرهای مشخصی احداث شد و سپس این فناوری به دست متخصصان داخلی اجرا گردید.
صحبتی با مسئولین
با ایجاد هر مسیری اعم از کوچه و خیابان درون شهری و برون شهری، بزرگراه و آزاد راه، نیاز به نگه داری از آن نیز کتمان ناپذیر است. کارهایی همچون نصب تابلو ها و علائم راهنمایی و رانندگی، ایجاد گارد، ترمیم و خط کشی و... که همه ی آنها هزینه های بسیاری را در بردارد و میزان زیادی از موجودی جیب دولت را به خود اختصاص می دهد! البته گوشه ی کوچکی از این هزینه ها نیز به وسیله ی ایجاد عوارضی، دست در جیب مسافران و رهگذران دارد! حال با این تفاسیر، تذکر چند نکته ضروری می نماید؛
برخی از جاده های کشور با داشتن عمری طولانی، مستهلک و فرسوده شده اند و به نوعی کار آنها با لکه گیری و برخی اوقات استفاده از آسفالت های موسوم به آسفالت خشک حل نمی شود و نیازمند ترمیمی کلی هستند. نکته ی دیگری که در جاده های اصفهان (برون شهری و درون شهری) به تعداد کثیری به آن برخورد می شود. خط کشی های در هم و اکثراً روی خطوط قدیمی است. این حالت به جای اینکه راننده را برای یک رانندگی صحیح راهنمایی کند، نقش زیادی در گمراهی او خواهد داشت. خطوطی که به هر طرف کشیده شده اند و ممکن است رانندگان تازه کار را از جاده منحرف سازد. و یا خطوطی که به هیچ عنوان تکلیف آنها مشخص نیست، چرا که تشخیص ممتد بودن یا منقطع بودن آن، از هیچ راننده ای ساخته نیست. چرا که در طی سالیان و ترسیم خطوط تازه بر روی خطوط قبلی، چنان خط رو خطی شده است که بیا و ببین! نمونه ی بارز آن را می توان در اتوبان نجف آباد به سمت خمینی شهر مشاهده نمود. در این بزرگراه، برخی از راه های فرعی به دلایلی نا مشخص و بدون هیچ گونه علائم هشدار دهنده، با تلی از خاک مسدود شده اند. امّا همچنان خطوط رانندگان را به سمت آنها رهنمون می سازند که این مسئله می تواند باعث بروز تصادفات رانندگی شود. خطوط نیز با وجود متفاوت بودن رنگ، از گویایی لازم برخوردار نیستند و همچنین در طی این مسیر با وجود تردد شبانه روزی تعداد کثیری از خودرو های سبک و سنگین، هیچ دوربین کنترل سرعتی وجود ندارد، که این باعث ایجاد فرصتی برای رانندگان متخلف می شود.
