بازگشت تاریخ ایران از بریتانیا
یکصد شی تاریخی به گواهی «موسسه ایران شناسی بریتانیا» در اسفند ماه ۱۳۹۹ تحویل وزارت خارجه ایران شده است. اشیایی که شامل کشفیات دوران تاریخی «ایلامی، مفرغ، هخامنشیان و اسلامی »است. این محموله با ثبت گواهی تحویل موزه ایران باستان شده است و در تاریخ اردیبهشت سال ۱۴۰۰ رسانه ای شده است. طبق گفته وزارت خارجه این بازگشت تاریخی حاصل دیپلماسی فرهنگی میان ایران و کشورهایی است که باید «سارقان تاریخ و فرهنگ» آنان را نامید نه کشور های متمدن جهان اول. جبرئیل نوکنده رییس کل موزه ملی ایران، در گفت‌و‌گو با «خبرنگاران»، بازگشت مواد فرهنگی و اشیا از موسسه ایران‌شناسی بریتانیا شعبه تهران را نتیجه بررسی، کاوش و بازدیدهای علمی باستان شناسان بریتانیا در محدوده سال‌های ۱۳۴۶ تا قبل از انقلاب اسلامی می‌داند. به گفته او باستان‌شناسان بریتانیایی بویژه دیوید استروتاخ در آن سال‌ها در نوشیجان تپه ملایر و بررسی حوزه ملایر بررسی و کاوش کردند و آثاری از دوره عصر آهن بویژه دوره ماد در این منطقه شناسایی کردند. نوکنده می گوید: تنوع آثار از نظر قدمت را بیشتر متعلق به دوره مفرغ، آهن، هخامنشی، اشکانی و ساسانی و دوره اسلامی دانستند.» در میان اشیا آثاری از خوروین، پاسارگاد، نوشیجان تپه، شهر قومس و سگزآباد، بررسی‌های مناطق مختلف کشور و... وجود دارد. نوکنده اشیای نوشیجان همدان را متعلق به دوره مادها، اشیای شهر قومس دامغان را متعلق به اشکانی و... می‌داند. که بزرگترین مجموعه‌های منسجم بررسی و کاوش باستان شناسی کار استروناخ است که به موزه منتقل شد و گزارش های آنها نیز منتشر نشد. علاوه بر این مجموعه هفتوان تپه از دوره مفرغ نیز جالب توجه است. نوکنده می‌گوید: «هنوز جعبه‌های اشیا باز نشده است. این اشیا در انبار موسسه ایران شناسی بریتانیا نگهداری شده است و باید گندزادیی و سپس مستندسازی و مورد پژوهش قرار گیرد و انتشار گزارش مشترک با موسسه ایران شناسی بریتانیا و برگزاری نمایشگاه از این یافته نیز در دستور کار آتی موزه ملی ایران قرار دارد.
خبر بازگشت این اشیا که پاره تن زخم خورده تاریخ ایران است بسیار خوشحال کننده و شادی بخش است. اما یک صدم از اشیا سرقت شده این تاریخ توسط جهان اولی های به ظاهر متمدن انگلیسی و فرانسوی است. هزاران کتیبه و شی تاریخ ایران در موزه های درجه یک انگلستان و فرانسه به نمایش گذاشته شده است. این موزه ها گویی با این اشیا قدری رسمیت گرفته اند. فرانسه و انگلستان دو کشور اروپایی جهان اولی است و تاریخ درخشانی ندارند و به اجبار آثار تاریخی ایران، مصر، چین، یونان و ایتالیا را برای داشتن تاریخی که به مردم خود نشان دهند به بهانه مطالعه و پژوهش و... به سرقت برده و در معرض دید می گذارند.
ورود اشیای استردادی از موسسه بریتانیا هم دیر رسانه‌ای شد. علی اصغر مونسان در توئیتر خود می‌نویسد: «با دیپلماسی فرهنگی، مجموعه‌ای دیگر شامل ۱۰هزار مواد فرهنگی، از جمله ۱۰۰ اثر موزه‌ای که در اختیار موسسه ایران‌شناسی بریتانیا بود، پس از نیم قرن به موزه ملی ایران بازگشت.»
او در توضیحات تکمیلی درباره چگونگی دسترسی این موسسه به ۱۰۰ اثر موزه‌ای می‌گوید: «موسسه ایران‌شناسی بریتانیا در تهران، در گذشته محل استقرار گروه‌های باستان‌شناسی و ایران‌شناسان بریتانیایی بود که برای مطالعه، بازدید، بررسی‌های میدانی و کاوش باستان‌شناسی به ایران می‌آمدند.»
به‌گفته وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گروه‌های بریتانیایی در دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ میلادی (دهه ۴۰ و ۵۰ خورشیدی) برخی اشیا و مواد فرهنگی را برای تکمیل طراحی و عکاسی به‌منظور آماده‌سازی برای انتشار به محل استقرار خود در موسسه ایران‌شناسی در قلهک منتقل می‌کردند. با وقوع انقلاب اسلامی بخشی از این آثار و پروژه‌ها به‌صورت نیمه‌کاره در آن محل باقی ماند.
مونسان اشیای بازگشته را متعلق به محوطه‌های نوشیجان‌تپه (استان همدان)، سگزآباد (قزوین)، خوروین (البرز)، باباجان‌تپه (استان همدان)، پاسارگاد (استان فارس)، هفتوان‌تپه (استان آذربایجان‌غربی)، بقایای جانوری و قطعات شکسته سفال (بانک سفال) از محوطه‌های گوناگون ایران می‌داند. این آثار حاصل بررسی‌ها و کاوش‌های پژوهشگران وابسته به BIPS در دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ میلادی است که در مناطق مختلف ایران پژوهش میدانی باستان‌شناسی داشتند. او می‌گوید: «در بین این مجموعه بیش از ۱۰۰ اثر (اشیای) موزه‌ای وجود دارد که شمار مواد فرهنگی آن بیش از ۱۰هزار یافته است. یافته‌ها از جنس ابزار سنگی، سفالی، استخوانی، آجر و... است که مستندنگاری این آثار در دستور کار موزه ملی ایران قرار دارد.»
به‌گفته مونسان، اهمیت این یافته‌ها در این است که حاصل بررسی و کاوش علمی باستان‌شناسی از بسیاری از محوطه‌های مهم کشور هستند. پیش از این محموله، ۴۹ آجر لعاب دار ۲۸۰۰ ساله متعلق به «مانا»ها از سوئیس به ایران آمد.
