کیاست - زهرا مسافر- درحال حاضر در حوزه صنایع بزرگ کشور، محیط زیست یک اصل پذیرفته شده است. در واقع، اکثر صنایع کشور، به این باور رسیده‌اند که توسعه پایدار، راهی جز رعایت مسائل زیست‌محیطی و استانداردهای مرتبط با آن ندارد. در این میان، صنایع فولاد هم از این اصل مستثنی نمی باشند. آنها همواره تلاش کرده‌اند تا جایی که امکانپذیر است و تکنولوژی‌ها و تجهیزاتشان اجازه می‌دهد، راه را برای اجرای استانداردهای زیست‌محیطی هموار کند. انجام طرح خود اظهاری، توجه به رعایت استانداردهای زیست محیطی یکی از اصولی ترین تعهدات صنایع نسبت به محیط زیست می باشد. از جمله مهمترین فعالیتی که شرکت فولاد هرمزگان در حوزه محیط زیست انجام می دهد اجرای دقیق و مستمر طرح خود اظهاری، توسعه فضای سبز، توسعه ظرفیت های تصفیه خانه های پساب انسانی و صنعتی و پذیرش پسابهای صنایع همجوار و تصفیه آنها جهت جلوگیری از ورود بار آلودگی به محیط می باشد. در واقع، فعالیت های زیست محیطی صورت گرفته در شرکت فولاد هرمزگان، در راستای تعهد این شرکت به قوانین و الزامات سازمان حفاظت محیط زیست می باشد. پایش و کنترل مستمر آلاینده‌ها نیز مطابق با الزامات سازمان حفاظت محیط زیست بصورت مستمر توسط این واحد تولیدی انجام می شود.
به طور کلی، آلاینده اصلی و عمده در صنایع معدنی انتشار گرد و غبار در غلظت های بالا می باشد که انتشار این نوع آلودگی، ناشی از تولید نرمه‌های حاصل از نقل و انتقال مواد ، کیفیت پایین و نوع دانه‌بندی مواد اولیه در این صنایع می باشد. در شرکت فولاد هرمزگان، سیستم های کنترل آلودگی هوا در تمامی بخش های مختلف تولیدی و کانون های اصلی انتشار گردوغبار نصب شده است تا میزان انتشار گردوغبار را در سطح بالایی کنترل نماید و استانداردها و الزامات محیط زیست در این زمینه به طور کامل رعایت گردند.کوره‌های قوس الکتریکی که یکی از کانون های اصلی تولید آلاینده های هوابرد از جمله فیوم ها و گردوغبار می باشند، در شرکت فولاد هرمزگان مجهز به سیستم پوششی داگ هاوس جهت کنترل آلاینده ها می باشند که این فناوری در بین کوره‌های قوس الکتریکی کشور منحصر‌به فرد است و این سیستم نقش مهمی را در جلوگیری از انتشار بخارات فلزی، غبار محیطی همچنین کاهش شدت صوت در محیط کار را ایفا میکند.
موضوع دیگری که می بایست به آن اشاره نمود، مصرف زیاد آب در صنایع فولادی به دلیل ماهیت فرآیندی این صنایع می باشد. اساس تاسیس این واحد تولیدی، به دلیل دسترسی به آب دریا در نظر گرفته شده است. منبع تامین آب مصرفی شرکت فولاد هرمزگان آب دریا است، وجود پیشرفته‌ترین آب‌شیرین‌کن صنعتی با ظرفیت ۳۰ هزار مترمربع در روز جهت حفظ منابع آب شیرین و همچنین شبکه تصفیه و بازچرخانی پساب صنعتی با ظرفیت ۱۳۰ مترمکعب در ساعت از اقدامات مهمی است که در شرکت فولاد هرمزگان جهت حفظ منابع آبی انجام شده است
یکی دیگر از معضلات اصلی زیست محیطی در صنایع فولادی تولید حجم زیادی از ضایعات و پسماندها می باشد که در شرکت فولاد هرمزگان با پیاده‌سازی مدیریت جامع پسماند ، تلاش شده است تا اقدامات مهمی در کاهش ضایعات و جلوگیری از آلودگی محیط‌زیست صورت گیرد، از جمله مهم ترین این اقدامات استفاده مجدد از ضایعات فلزی تولیدی و همچنین نرمه های آهک تولیدی در فرایند می باشد که جزو مواد اولیه در کوره های قوس الکتریکی محسوب می شوند.
مدیرعامل فولاد مبارکه هرمزگان از ریل‌گذاری توسعه‌ای بر مبنای توجه به مسائل زیست‌محیطی می‌گوید
محیط زیست همچنان از جمله مباحثی است که بسیاری از واحدهای صنعتی در برنامه‌ها و الگوهای توسعه‌ای خود، حتما نیم‌نگاهی هم به آن داشته و تلاش می‌کنند تا یکی از پایه‌های اصلی توسعه پایدار را در اجرای سیاست‌های زیست محیطی و توجه بیش از پیش به این مقوله مهم و اساسی داشته باشند. در واقع، صنایعی می‌توانند ادعای توسعه پایدار و حرکت بر روی ریل استانداردهای بین‌المللی را داشته باشند که حتما، در گوشه‌ای از تمامی پلن‌ها و الگوهای توسعه‌ای خود، به مباحث زیست‌محیطی به عنوان یکی از مقوله‌های اصلی توجه کرده و بنای گسترش فعالیت‌های خود را با توجه به شرایط غیر زیان‌بار برای محیط عمومی زندگی تمامی آحاد جامعه بگذارند. در ایران نیز واحدهای صنعتی به خصوص آن دسته از فعالیت‌هایی که کار در الگوهای بین‌المللی و منطبق با استانداردهای جهانی را دنبال می‌کنند، تلاش کرده‌اند تا یکی از برنامه‌های اساسی خود را بر پایه توجه به مسائل زیست محیطی قرار داده و حتما مسئولیت اجتماعی خود را هم در این زمینه عمل کنند. مهندس فرزاد ارزانی، مدیرعامل فولاد هرمزگان، به تشریح اقدامات این شرکت بزرگ فولادسازی کشور می‌پردازد و از برنامه‌هایی می‌گوید که شرکت تحت مدیریتش برای توجه و حفظ محیط‌زیست تدارک دیده است.
این روزها توجه به مسائل محیط زیستی از جمله محورهای مهم در توسعه صنعت هر کشور است. در این میان این موضوع بیش از هر صنعت دیگری، در صنایعی همچون فولاد نمود پیدا میکند و بسیاری از کارشناسان و صاحب‌نظران انتظار دارند تا به موازات توسعه‌ای که طی سال‌های اخیر در تولید و صادرات فولاد و محصولات فولادی شکل گرفته، مسائل محیط زیستی هم بیش از گذشته مورد توجه قرار گیرد و یکی از پایه‌های اصلی سیاستگذاری حال و آتی باشد. شرکت فولاد هرمزگان در این زمینه چه مجموعه اقداماتی انجام داده و شرایط اکنون برای ادامه مسیر چطور ترسیم شده است؟
همانطور که مستحضرید شرکت فولاد هرمزگان با توجه به محدودیت‌های زیست‌محیطی منطقه و در راستای کاهش اثرات احتمالی ناشی از استقرار و فعالیت شرکت‌های مستقر در منطقه بر روی محیط زندگی، الزامات قانونی و انتظارات جامعه، گام‌های جدی جهت کاهش اثرات سوء تا حداقل ممکن را برداشته و بهبود مستمر عملکرد زیست محیطی را در دستور کار قرار داده است. بر همین اساس، این شرکت اقدام به تدوین استراتژی با رویکرد رشد پایدار نموده است که از مشخصه‌های بارز توجه به مسائل زیست‌محیطی در آن، موضوعاتی است که در استراتژی فولاد هرمزگان مورد تأکید قرار گرفته است. به عبارت دیگر، ذیل این برنامه، شناسایی و بهره‌مندی از تکنولوژی‌های پیشرفته و سازگار با محیط‌زیست در فرآیند تولید نظیر تولید آهن اسفنجی به روش میدرکس طراحی شده که از مزیت‌های آن، استفاده از گاز متان جهت فرآیند احیاء به عنوان منبعی ارزان و در دسترس بوده و همچنین کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای را نسبت به سایر روش‌های احیایی در پی داشته است. از سوی دیگر، تولید فولاد به روش کوره قوس الکتریکی با آلایندگی کمتر و بازدهی بالاتر، به کارگیری سیستم‌های نوین کنترل آلاینده‌های گاز و ذرات مانند سیستم غبارگیر برای مکش غبار کوره قوس و تجهیزات سیکلون، اسکرابرها و فیلترهای کیسه‌ای از نوع جت پالس برای سایت احیا و آهک نیز در دستور کار این شرکت قرار گرفته است. در کنار این، استفاده از تجهیزات نسل جدید آب‌شیرین‌کن صنعتی به روش اسمز معکوس با ظرفیت اسمی ۳۰،۰۰۰ متر مکعب در روز جهت، حفظ ذخایر منابع آب شیرین در دستور کار قرار گرفته است.
در عین حال، از جمله دیگر مواردی که شرکت فولاد هرمزگان به منظور توجه به مسائل زیست محیطی در دستور کار قرار داده است، برخورداری از سیستم تصفیه و بازچرخانی پساب صنعتی با ظرفیت ۱۳۰ مترمکعب در ساعت است که در کنار آن، دو واحد تصفیه‌خانه فاضلاب انسانی بر مبنای تصفیه بیولوژیکی با ظرفیت هرکدام ۸ مترمکعب در ساعت نیز احداث شده است، به نحوی که مقادیر پارامترهای خروجی از سیستم تصفیه‌خانه، منطبق با ضوابط سازمان حفاظت محیط‌زیست جهت تخلیه به آب‌های سطحی و آبیاری فضای سبز است. یکی دیگر از اقدامات مهمی که در این زمینه انجام شده، ساختارسازی مناسب جهت رعایت سایر ملاحظات زیست‌محیطی و پیاده‌سازی سیستم مدیریت زیست‌محیطی بر اساس استاندارد ISO14001 است که توانسته در کنار ارزیابی شاخص‌های زیست‌محیطی، توسعه پایدار صنعت فولاد با اطلاع از چالش‌های پیش رو را رقم زند و منابع و قابلیت‌ها، نقاط قوت و ضعف و نیز پیگیری بهبود شرایط زیست‌محیطی را مدنظر قرار دهد و در عین حال، ضمن برآورده‌سازی اهداف اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، بهینه‌سازی و ارتقاء سیستم‌های کنترل و پایش آلاینده‌ها نظیر نصب تجهیزات آنلاین مونیتورینگ، بر دودکش واحد فولادسازی جهت پایش آنلاین ذرات خروجی از دودکش را نیز در دستور کار قرار دهد. یکی از موارد مهمی که لازم است در این جا به آن اشاره کنم، احداث و نگهداشت فضای سبز در حدود ۹۰.۰۰۰ مترمربع در فولاد هرمزگان و منطقه ویژه است که در کنار آن، مدیریت اجرایی پسماند نیز شاملتفکیک پسماندهای تر و خشک شهری و تحویل به سازمان مدیریت پسماند نیز در دستور کار قرار دارد. در عین حال، تفکیک پسماندهای صنعتی در مالتی باکت مخصوص و تهیه مخازن نگهداری پسماندهای مایع (روغن)، ساماندهی سایت دپوی ضایعات و استفاده مجدد بخش قابل توجهی از ضایعات در فرآیند تولید و فروش بخشی از ضایعات صنعتی که قابلیت استفاده مجدد را ندارند، به شرکت‌های دارای مجوز از سازمان محیط‌زیست نیز در دستور کار قرار گرفته است.
شرکت فولاد هرمزگان در مجموعه تلاش کرده تا به منظور حفظ محیط زیست، ارزیابی زیست‌محیطی دوره‌ای واحدها و پیمانکاران، ارتقای فرهنگ حفاظت از محیط‌زیست از طریق برگزاری برنامه نمادین در مناسبت‌های زیست‌محیطی، نصب تابلوهای زیست‌محیطی، شرکت در نمایشگاه‌ها و همایش‌های زیست‌محیطی، همکاری و تعامل با سازمان‌ها، مراجع نظارتی و سایر ذینفعان در جهت تعهد به مسئولیت‌های اجتماعی شرکت را دنبال سازد. به هر حال ارزیابی اثرات زیست‌محیطی طرح احداث و همچنین طرح توسعه فولاد هرمزگان در دستور کار است و به سازمان محیط‌زیست ارایه شده است.
میزان سرمایه‌گذاری در حوزه محیط‌زیست تاکنون چه میزان بوده است و آیا این سرمایه‌گذاری را به عنوان هزینه قبول دارید یا اینکه به مفهوم بازگشت سرمایه است؟
ما به این سرمایه‌گذاری اعتقاد داریم. فولاد هرمزگان هزینه‌های زیادی را چه در قالب اجرای پروژه‌های زیست‌محیطی، تدوین نت پیشگیرانه و انجام تعمیرات تجهیزات، استفاده از سیستم‌های کنترل آلودگی و چه در زمینه تهیه مواد باکیفیت برای بهبود فرایند تولید، کاهش مصارف انرژی و آلودگی‌های نموده است، همچنین قراردادهای مستمر در حوزه خدمات عمومی و نظافت صنعتی از طریق برون‌سپاری فعالیت‌ها در حال انجام است که همگی در راستای صیانت از محیط‌زیست تعریف شده است. ما به این سرمایه‌گذاری‌ها اعتقاد داریم.
تا چه میزان موفق به کسب استانداردهای لازم در حوزه محیط‌زیست بوده‌اید؟
همانطور که می‌دانید، فولاد هرمزگان از طریق پایش مستمر و مطابق با الزامات سازمان حفاظت محیط زیست، در قالب طرح خود اظهاری و مقایسه آن با استاندارهای زیست‌محیطی در حوزه پساب، خاک و هوا، به دنبال رعایت استانداردها و الزامات این سازمان است و البته نتایج حاصله نیز تا کنون حاکی از تطابق پارامترهای خروجی با استانداردهای ملی است. اما اتفاق مهم دیگری که رخ داده آن است که فولاد هرمزگان، در مرحله استقرار سیستم مدیریت زیست‌محیطی ایزو ۱۴۰۰۱ بر اساس آخرین ویرایش آن (۲۰۱۵) است.
برخی بر این باورند که توجه به مسائل زیست‌محیطی انتهایی ندارد و پتانسیل‌های زیادی برای حفظ زیست‌بوم‌ها و محیط زیست وجود دارد. اما به هر حال توجه به این مسائل، خود نیز دارای چالش‌ها و بحرا‌ن‌هایی است. در این رابطه فولاد هرمزگان با چه چالش‌هایی در راستای حفاظ از محیط زیست مواجه است و برای رویارویی با آنها، چه مسائلی را تجربه کرده است؟
در شرایط کلی باید به این نکته اشاره کنم که عمده مشکلات و چالش‌های پیش روی صنعت فولاد و به ویژه فولاد هرمزگان، به دلیل ماهیت فرآیند صنعت فولاد است. همانطور که می‌دانید، حجم زیادی از ضایعات، از جمله سرباره کوره‌ای فولادسازی و نرمه آهک تولید می‌شود که به دلیل نبود صنایع تبدیلی در منطقه و عدم استفاده از این ضایعات در زیرساخت‌های راه و ساختمان، یکی از معضلات صنایع فولادی شکل می‌گیرد که به هر حال باید نسبت به آن توجه لازم را مبذول داشت. نکته حائز اهمیت دیگر آن است که از طرف دیگر، با توجه به قرارگیری شرکت فولاد هرمزگان در منطقه ویژه اقتصادی صنایع و معدنی خلیج فارس، فضای کافی جهت انبارش پسماندهای صنعتی وجود ندارد و محدودیت‌های حاکم بر قوانین و مقررات گمرکی منطقه ویژه، سبب ایجاد محدودیت در صدور مجوز خروج شده است و همین موضوع، شرکت را در مدیریت بهینه پسماندها، دچار چالش نموده است. در این میان، باید به این نکته توجه داشت که لزوم تأمین به موقع تجهیزات و قطعات بخش تولید و تجهیزات کنترل آلاینده‌ها، خود می‌تواند اثر مثبتی بر عملکرد زیست محیطی شرکت‌ها داشته باشد؛ ضمن اینکه می‌توان شرایطی را فراهم نمود تا از طریق بومی‌سازی و ساخت این قطعات، بتوان محدودیت‌های ناشی از تحریم‌های ظالمانه را خنثی نمود.
نکته حائز اهمیت دیگری که در مسائل زیست‌محیطی، چالش‌های مرتبط با مسائل آب است. در واقع، همواره یکی از مسائلی که در مقابل گسترش صنعت فولاد مطرح می‌شود، مسائل مرتبط با موضوع آب و کمبودهای آب است. در این میان با توجه به اینکه فولاد هرمزگان نیز در این رابطه با مشکلاتی مواجه است، چه اقداماتی در جهت کاهش میزان آب مصرفی در این واحد صنعتی انجام شده است و نتیجه آن، چه میزان صرفه‌جویی بوده است؟
همان طور که می‌دانید، صنعت فولاد در زمره صنایعی است که جهت فرآیند تولید خود، نیاز به آب دارند؛ بر همین اساس نیز، شرکت فولاد هرمزگان با احداث آب شیرین کن با ظرفیت ۳۰.۰۰۰ مترمکعب در روز، اقدام به تأمین آب موردنیاز خود از طریق شیرین‌سازی آب دریا می‌نماید و از طریق بازچرخانی آب در فرآیند، میزان آب مورد نیاز خود را به حداقل می‌رساند. در واقع، شرکت فولاد هرمزگان، توانسته با ساخت و راه‌اندازی تصفیه خانه پساب بهداشتی، علاوه بر تصفیه فاضلاب تولیدی خود، اقدام به تصفیه فاضلاب بهداشتی چندین شرکت مستقر در منطقه ویژه نموده است و پساب حاصل از آن را جهت آبیاری فضای سبز داخل شرکت و بخشی از نیاز فضای سبز منطقه و همچنین شستشوی معابر، به کار می‌برد. به عبارت دیگر، تمام تلاش ما این است که بتوانیم زمینه‌ای را فراهم نماییم تا میزان وابستگی این مجموعه صنعتی به آب شهری و سیستم آب کمتر شده و با بازچرخانی آب، بخش عمده‌ای از نیاز خود را تامین نماییم.
علیرغم تمام اقداماتی که در حوزه رعایت مسائل زیست محیطی، شما به عنوان مدیرعامل فولاد هرمزگان از آ یاد کردید، در شرایطی است که برخی معتقدند که به صورت کلی، معدن و صنایع معدنی، همواره و تحت هر شرایطی، برای محیط‌زیست مضر هستند. اصولا شما چقدر با این موضوع موافق هستید و راه‌های به حداقل رساندن این زیان دهی را در چه مواردی می‌دانید؟
لازم است که به صورت کلی، یک نکته را عرض کنم. واقعیت آن است که انجام هر گونه فعالیت صنعتی، حتما با تولید آلودگی همراه است و فعالیت‌های معدنی و فلزی نیز از این امر مستثنی نیستند؛ اما آنچه مهم است، انجام فعالیت‌های صنعتی با رویکرد توسعه پایدار است. در واقع، باید این دو موضوع را در کنار هم دید و علاوه بر اینکه صنعت را توسعه داد، مسائل زیست محیطی را هم مدنظر قرار داد تا بتوان به توسعه پایدار دست یافت. واقعیت آن است که صنعت فولاد، نقش اساسی در اقتصاد ملی و رفاه جوامع دارد، بنابراین توسعه این صنعت عاملی اثربخش در توسعه سایر بخش‌های اقتصادی به شمار می‌رود و طیف وسیعی از صنایع را برای ادامه حیات، تغذیه میکند. اما به هر حال، دستیابی به این مهم تنها با دیدگاه توسعه پایدار و توجه به مسائل زیست‌محیطی امکانپذیر است. از سوی دیگر، با توجه به ماهیت پیامدهای زیست‌محیطی مختلفی که تولید فولاد به همراه دارد، می‌توان شرایطی را فراهم نمود که با انجام ارزیابی‌های مرتبط با شاخص‌های توسعه پایدار این صنعت در ابعاد اقتصادی، زیست محیطی، اجتماعی و اعمال سیاست‌های مدیریتی صحیح، بتوان تعادل میان توسعه و محیط‌زیست را به وجود آورد.
نکته حائز اهمیت در این میان، استفاده صحیح از منابع خدادادی از جمله معادن است که به هر حال، یکی از راه‌های پیشرفت و توسعه پایدار کشور به شمار می‌رود و از این لحاظ، کشور ما دارای پتانسیل بالایی است. برداشت صحیح از معادن و استفاده از صنایع معدنی، در بالا بردن ارزش افزوده مواد معدنی و جلوگیری از خام فروشی، یکی از راه‌های ایجاد ارزش برای کشور محسوب می‌شود و از طرفی توجه به شرایط کشور و راهبردهای اتکا به توان و تولید داخل نیز، ضرورت بهره برداری صحیح از معادن و ایجاد ارزش افزوده از طریق صنایع پایین دستی را بیش از پیش نمایان می‌سازد؛ اما به هر حال، سیاست‌های توسعه پایدار و استفاده از تکنولوژی‌های جدید در استفاده حداکثری از معادن، در جهت جلوگیری از اتلاف منابع، نیاز به توجه بیشتر دارد.
سوال دیگری که در این میان مطرح می‌شود آن است که آیا به‌کارگیری انرژی‌های نوین و یا کاستن از مصارف انرژی، می‌تواند در فرآیندهای تولید، به صرفه باشد؟
به هر حال کنوانسیون تغییرات اقلیم، به موضوع تولید و انتشار گازهای گلخانه‌ای حاصل از مصرف سوخت‌های فسیلی می‌پردازد. همان طور که می‌دانید صنایع فولادی، جزو صنایع انرژی‌بر هستند و با توجه به اینکه منبع انرژی مورد استفاده در نیروگاه‌های کشور، عمدتا سوخت‌های فسیلی است، می‌توان با جایگزین کردن روش‌های نوین تأمین انرژی مانند استفاده از انرژی خورشید یا انرژی باد و امواج، میزان استفاده از سوخت‌های فسیلی را کاهش داد و به تبع آن نیز، میزان انتشار گاز CO2و سایر گازهای گلخانه‌ای نیز کاهش می‌یابد. همچنین با استفاده از تکنولوژی به‌روز، نوسازی صنایع معدنی و به کارگیری سیستم‌های کنترل آلودگی با کارایی بالا، می‌توان میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای را به حداقل رساند. شاید بد نباشد به این نکته هم اشاره کنم که در آخرین اجلاسی که در رابطه با تغییرات اقلیمی در پاریس برگزار شد، کشور ایران نیز متعهد شد که در فاصله زمانی بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۳۰، حدود ۴ درصد میزان انتشار گازهای گلخانه‌های خود را کاهش دهد. از طرفی با مطرح شدن بحث کوپن کربن در آینده، چنانچه کشورها نتوانند میزان انتشار خود را کاهش دهند، می‌بایستی سهم انتشار کربن را از کشورهای که فاقد صنعت هستند، خریداری نمایند که به نظر می‌رسد این امر، باعث بالا رفتن هزینه‌های تولید خواهد شد. به هر حال دنیا در حال حرکت به سمت تمرکز بیشتر بر مسائل زیست‌محیطی و رعایت اصولی است که اجرای آن می‌تواند در تعیین سرنوشت نسل‌های آتی موثر بوده و برنامه‌ها نیز در این بین، سال به سال مترقی‌تر می‌شود. بر همین اساس ما نیز پا به پای استانداردهای بین‌المللی، در حال تلاش برای کسب جایگاه بالاتر هستیم و در این میان، از تمام ابزارها و پتانسیل‌ها برای دستیابی به توسعه پایدار بهره‌برداری می‌کنند. در این میان، شرکت فولاد هرمزگان همه تلاش خود را به کار بسته است تا بتوان در حوزه توجه به مسائل زیست‌محیطی، گام‌های رو به توسعه‌ای بردارد.
