اسراف و صرفه‌جویی از مفاهيم و گزاره‌های مورد اهتمام دين مبين اسلام است كه در آيات قرآنی و روايات اهل بيت بر روی اين دو موضوع تاكيدات فراوان صورت گرفته است به طوری که پیامبر اسلام(ص) می‌فرمایند: «در مصرف آب باید صرفه‌جویی کرد حتی اگر به وفور یافت شود، چراکه حیوانات نیز حق استفاده از این نعمت خدادادی را دارند».
خاصیت حیات‌دهندگی آب در آیات متعدد قرآن تاکید شده است. برای مثال آیات 48 و 49 سوره فرقان: «و خداوند آب را از ابرها پایین فرستاده و به وسیله آن زمین را پس از مردنش حیات داده است.» آب نه تنها حیات می‌بخشد، بلکه هر حیاتی اصلش از آب است «ما هر موجود زنده‌ای را از آب آفریدیم».
تقریبا در تمام آیاتی که به طور مستقیم درباره آب سخن گفته شده است، به اهمیت بسیار آن در زندگی موجودات زنده اشاره دارند. به عنوان مثال خداوند متعال در آیه 164 سوره مبارکه بقره آب را عامل زنده شدن زمین می‌داند و می‌فرماید: «و ما انزل الله من السماء من ماء فاحیا به الارض بعد موتها؛ و با آبی که خداوند از آسمان فروفرستاد، زمین مرده را زنده کرد.»
تنوع موضوعی، تفصیل مباحث آب و تاکیدات قرآن به ارزش و اهمیت آن، بیانگر این حقیقت است که توجه قرآن به طبیعت و بالاخص آب، همه سویه بوده است تا جایی که رسول اکرم صلی الله علیه وآله فرمودند: مقدار آب وضو يک مُدّ(۷۵۰ گرم) و میزان آب غسل يك صاع(۳ كيلو) است و بعد از من مردمی می‌آيند كه اين مقدار آب را كم می‌شمارند؛ اين مردم برخلاف سنّت من هستند و كسی كه بر سنّت من ثابت باشد(وضو را به يك مُدّ و غسل را به يك صاع انجام دهد) در بهشت قدس با من است».
یکی از مهم‌ترین کاربردهای آب در زندگی، شست‌وشو و پاکیزه نگه‌داشتن بدن است. در کتاب الخصال نوشته شده که حضرت امیرالمومنین امام علی علیه السلام در این باره فرموده‌اند: «خودتان را با آب از بوی نامطبوعی که مایه آزار دیگران است پاکیزه سازید و به (سر و وضع) خودتان برسید؛ زیرا خداوند بلندمرتبه از بندگان کثیف (که توجهی به نظافت خود ندارند) و هر کسی که با آنها می‌نشیند از آنها بیزار می‌شود، نفرت دارد.»
به هرحال، آیات قرآن و احادیث فراوان با تعبیرهای گوناگون، اسراف و زياده‌روی در هر کاری را به طور عام و خاص، مورد نکوهش و مذمت قرار داده است. قرآن کريم به صراحت درباره صرفه‌جويی آب و مديريت مصرف آن می‌فرمايد: آب، رزق الهی است و باید از آن بجا استفاده شود.
به هرحال، آیات قرآن و احادیث فراوان با تعبیرهای گوناگون، اسراف و زياده‌روی در هر کاری را به طور عام و خاص، مورد نکوهش و مذمت قرار داده است. قرآن کريم به صراحت درباره صرفه‌جويی آب و مديريت مصرف آن می‌فرمايد: آب، رزق الهی است و باید از آن بجا استفاده شود.
بنابراین با توجه به اهمیت آب در اسلام و آیات قرآن کریم؛ مساجد و مراکز دینی نقش غیرقابل انکاری در شکل‌گیری باورها و ارزش‌های آحاد مردم دارند و بستری مناسب برای آموزش و اطلاع‌رسانی هستند. از آنجا که آب جایگاه ویژه‌ای در زندگی و حیات بشر دارد، آموزه‌های دینی و فرهنگی نیز می‌تواند نقش مهمی در تبیین فرهنگ مصرف بهینه آب ایفا کند.
در آموزه‌های زندگی‌ساز اسلام، اسراف ممنوع و حرام است؛ این ممنوعیت همه ابعاد زندگی انسان را فرا می‌گيرد. يعنی: همه مردم در تمام شئون و در هر زمان و مکان موظّفند اصل عدم اسراف را رعايت کنند. نعمت‌های الهی امانت‌هایی‌‌اند که خداوند برای رشد و تعالی انسان‌ها در اختيار آنها نهاده است، پس بهره‌برداری از نعمت‌ها بايد همسو با اوامر الهی و در جهت سعادت جاودانی انسان باشد.
بر اساس بخشنامه‌های وزارت نیرو، مساجد از پرداخت هزینه آب و برق مصرفی معاف شده‌اند، اما این موضوع در برخی موارد منجر به مصرف بی‌رویه این دو نعمت حیاتی در مساجد شده است و انتظار می‌رود مسوولان و متولیان این اماکن مقدس، فرهنگ‌سازی را از خود شروع کرده و با جلوگیری از هدر رفت بی‌مورد آب و برق نسبت به این موضوع احساس مسوولیت بیشتری از خود نشان دهند بنابراین نصب سیتم کاهنده مصرف آب در مدارس، مساجد و اماکن عمومی، امری ضروری است.
مدیر فرهنگی و دینی شرکت آب و فاضلاب اصفهان پیرامون اینکه آموزه‌های اسلام چراغ راه جوامع اسلامی در حفاظت و مدیریت منابع آب است، اظهار داشت: دین اسلام همواره در جهت هدایت و تامین سعادت، انسان‌ها را در همه امور زندگی اعم از دینی، دنیوی و اخروی به راه اعتدال، صرفه‌جویی و میانه‌روی توصیه و به دوری جستن از افراط، تفریط و پرهیز تاکید کرده است.
سیداکبر هاشمی مدیر امور فرهنگی و دینی شرکت آب و فاضلاب استان اصفهان با بیان اینکه آب به عنوان یکی از با ارزش‌ترين عوامل زيست محيطي است که سهم بسزايی در حيات و سلامت انسان دارد، گفت: از نظر اسلام همه موجودات زنده از آب خلق شده‌اند و با توجه به اهمیت منابع آبی در حیات بشری و تاکید خداوند بر هدفمند بودن خلقت استفاده از آموزه‌های اسلام می‌تواند موجب حفاظت و مدیریت بهتر منابع آبی شود.
به گفته هاشمی در اسلام آیات و روایات زیادی درباره صرفه‌جویی وجود دارد که بنا به فرموده امام صادق(ع) کسی که آبی را برای خوردن بردارد و بعد اضافه آن را دور بریزد اسراف کرده است و همچنین امام حسن عسگری(ع) فرموده‌اند: هر کس در مصرف آب برای وضو و غسل زیاده‌روی کند مانند کسی است که وضو و غسل خود را باطل کرده است.
وی با تاکید بر اینکه الگوی صحیح مصرف یکی از فرهنگ‌های غنی اسلام است، بیان کرد: صرفه‌جویی مفهوم ثابت شده‌ای در تعالیم اسلامی است و آنچه در ارتباط با مصرف صحیح مطرح شده کم مصرف کردن نیست، بلکه مصرف بهینه است.
وی درباره اینکه مصرف بی‌رویه امری غیرعقلایی است و در اسلام تاکید فراوان در جلوگیری از اسراف شده است، اظهار داشت: یکی از ارکان شکر هر نعمتی، در استفاده صحیح از آن نعمت است.
مدیر فرهنگی و دینی شرکت آب و فاضلاب استان اصفهان بهترین راه برای مدیریت مصرف آب را توسعه فرهنگ اسراف نکردن بیان کرد و گفت: ما باید این فرهنگ را در جامعه و به خصوص در کودکان نهادینه کنیم و نسبت به پرهیز از اسراف و استفاده بیش از حد آب، تذکر دهیم و بگوییم خداوند اسراف‌کنندگان را دوست ندارد.
وی درباره اینکه مصرف بی‌رویه امری غیرعقلایی است و در اسلام تاکید فراوان در جلوگیری از اسراف شده است، اظهار داشت: یکی از ارکان شکر هر نعمتی، در استفاده صحیح از آن نعمت است.
هاشمی با اعتقاد به اینکه صرفه‌جويی به مفهوم مصرف کالایی به شكل درست و مناسب آن است و اين مساله برای ايجاد تعادل ميان درآمد و هزينه بسيار مهم و اساسی محسوب می‌شود و در حوزه اقتصاد خانواده نيز می‌تواند تاثيرگذار و سرنوشت ساز باشد، بیان کرد: استفاده بهینه از آب به‌ویژه آب‌های قابل نوشیدن مهم‌ترین مسوولیت ما در برابر این نعمت بزرگ است.
نتایج نشان می‌دهد وابستگی گیاهان و روییدنی‌های زمینی به آب از یک‌سو و نیازمندی شدید انسان‌ها به گیاهان از سوی دیگر، مسوولیت ما را نسبت به پاسداشت موقعیت آب و استفاده بهینه از این نعمت بزرگ الهی بیشتر می‌کند. زندگی بدون آب یعنی گرسنگی، بی‌نشاطی، پژمردگی و این‌ها پیام‌آور مرگ و نابودی‌اند. حضرت امیرالمومنین علیه السلام در کتاب نهج‌البلاغه در این باره می‌فرمایند: «هیچ روینده‌ای (و هرچه از زمین می‌روید) از آب بی‌نیاز نیست.»
وی با تاکید بر اینکه براساس احادیث متواتر آب اساس پاکیزگی و مایه حیات تمام موجودات زنده است، افزود: مصرف بهینه آب باید در تمام فصول سال جزو برنامه‌های زندگی ما باشد چرا که اسراف نکوهیده بوده و استفاده بهینه از منابع آبی باید به‌عنوان یک فرهنگ در بین مردم نهادینه شود. فرهنگ‌سازی در بخش مدیریت مصرف آب از سوی مشترکان تنها با انجام اقدامات فرهنگی و مشارکت همه نهادهای ذی‌ربط امکان‌پذیر است.
همچنین در کتاب قرب‌الاسناد نوشته شده که حضرت امیرالمومنین امام علی علیه السلام فرمودند: «هر کسی که با داشتن آب و خاک، همچنان فقیر و نیازمند باشد خدا (از رحمت خود) دورش می‌گرداند.»
بنابراین از تعالیم اسلامی و سخنان اهل بیت نقش موثر آب و خاک در زندگی انسان‌ها فهمیده می‌شود که آب مهم‌ترین عامل در چرخه حیات بشری است که می‌توان با استفاده از آموزه‌های اسلام به ترغیب مردم و متقاعدسازی حکمرانان به حفاظت و مدیریت منابع آب پرداخت. در یک کلام، آموزه‌های دینی چراغ راه جوامع اسلامی در حفاظت و مدیریت منابع آب است.
The role of religious and cultural teachings in explaining the culture of optimal water consumption
In the life-giving teachings of Islam, extravagance is forbidden; This prohibition covers all aspects of human life. All people are obliged to observe the principle of non-extravagance in all matters and at any time and place. Divine blessings are trusts that God has given to human beings for growth and excellence, so the use of blessings must be in line with divine commands and for the eternal happiness of human beings.
دور التعاليم الدينية والثقافية في شرح ثقافة الاستهلاك الأمثل للمياه
في تعاليم الإسلام الواهبة للحياة ، يحرم الإسراف ؛ يشمل هذا الحظر جميع جوانب الحياة البشرية. يلتزم الجميع بمبدأ عدم الإسراف في كل الأمور وفي أي زمان ومكان. البركات الإلهية هي الثقة التي أعطاها الله للبشر من أجل النمو والتميز ، لذلك يجب أن يكون استخدام البركات متوافقاً مع الأوامر الإلهية ومن أجل السعادة الأبدية للبشر.
