احتساب - کیاست – وحید ریحانی - جامعه شناسان این مفهوم را در مورد واحدهای بزرگ سیاسی ۔ اجتماعی مدرن، مانند ملت ها، به کار می برند که با ظهور صنعتی شدن، زوال جوامع سنتی و سست شدن هویتهای قومی و محلی رشد کرده است. رفتار توده ای و فرهنگ توده ای را می توان از ویژگی های مشخصه این جوامع به شمار آورد.
ظهور و رشد احساس همبستگی و هویت مشترک با واحدهای بزرگ تر اجتماعی، با رشد و توسعه حمل و نقل مدرن و ارتباط توده گیر رابطه ای مستقیم دارد. این مفهوم اغلب برای تاكید بر روی عناصری از جامعه مدرن به کار برده می شود. برخی از این عناصر عبارتند از: ارتباط یک جانبه از سوی رسانه های همگانی، گمنامی، تنهایی، ارتباطات ثانوی و غیر شخصی میان مردم، تحرک اجتماعی، همنوایی، بوروکراتیزه شدن نهادهای اجتماعی، ضعف وابستگی های اجتماعی، ارزش های کلیشه ای، تخصص گرایی مفرط، وغيره.
از آنجا که جوامع مدرن، مانند همه جوامع، دارای مشکلاتی مختص به خود است، اگر بخواهیم فقط بر روی ضعفها و نقایص آن تمرکز کنیم يقينا بسیاری از ویژگی های آن را نادیده گرفته و ماهیت آن را تحریف خواهیم کرد. جوامع بزرگ صنعتی و مدرن، مانند کشورهای اروپای غربی و آمریکای شمالی، جوامع مشبک و پر حفره ای هستند که در آنها ساختارهای متعدد گروهی، از خانواده گرفته تا واحدهای محلی تشکیلات اجتماعی (مانند انجمن های متخصصان و جوانان) دیده می شود.
ساختارهای این گروه های غیررسمی، صمیمی و فعال، به شدت در حال افزایش است و می تواند به شکل گیری یک جامعه سازمان یافته جهانی کمک کند. اما به این نکته نیز باید توجه داشت؛ که شاید بسیاری از ویژگی های منفی جامعه توده وار ویژگی های ذاتی جوامع مدرن و پیچیده صنعتی نباشند، بلکه باید ریشه این ویژگی ها را در برخی از تصمیم گیری های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جستجو کرد. شاید اگر این شکل جدید جامعه، یعنی جامعه مدرن، بهتر درک و تثبیت شود، ما دیگر نیازی به کاربرد مفهوم «جامعه توده وار» نداشته و یا حداکثر، به دنبال مفهوم جدید و دقیق تری برای توضیح و توصیف جامعه پیچیده مدرن باشیم.
به طورکلی، جامعه شناسان مفهوم «جامعه توده وار» را در مورد جامعه ای به کار می برند که در آن صنعت و گسترش بوروکراسی باعث سست و فرسوده شدن پیوندهای اجتماعی سنتی شده است. برخی از جامعه شناسان بر این عقیده اند که مدرنیزم افراد را از اجتماعات کوچک، تنگ و درهم تنیده گذشته رها کرده است. اکثر مردم جوامع مدرن دارای خلوت و آزادی شخصی بی سابقه ای برای ارایه فردیت خود هستند. اما برخی از نظریه پردازان جامعه توده وار معتقدند که کثرت تمایزات اجتماعی، ذره ای شدن و تغییرات سریع اجتماعی باعث آن می شود که بسیاری از مردم نتوانند به راحتی هویت یکدست و منسجمی کسب کنند.
اگر این فرضیه جامعه پذیری را بپذیریم که شخصیت افراد بر روی تجربیات اجتماعی آنها بنا می شود، می توان به این نتیجه رسید که جوامع کوچک همگون و جوامعی که تغییرات اجتماعی کندی دارند بنیانی محکم (گرچه محدود) برای ساخت هویت معنادار افراد فراهم می کنند. مثلا، اجتماعات آمیش (Amish)، که در بخش هایی از ایالات متحده آمریکا رشد کردند، به جوانان خود شیوه درست اندیشیدن و رفتار «درست» را می آموزند. گرچه همه اعضای چنین جوامعی، برای همنوایی با جامعه خود، تحمل همه خواست های آن را ندارند، اما اکثر اعضای این جوامع دارای هویتی همگون و ارضاکننده هستند.
جامعه توده وار، با ویژگی های گوناگون و تغییرات سریع، تنها فراهم آورنده نوعی بی ثباتی است که هویت فردی بر روی آن بنا می شود. چنین جوامعی افراد را برای تصمیم گیری در مورد زندگی خود تنها می گذارد. بسیاری از اعضای این جوامع، به ویژه کسانی که ثروت بیشتری دارند، با مجموعه ای از انتخاب های گیج کننده روبه رو هستند. استقلال، بدون داشتن معیارهایی برای تصمیم گیری، ارزش ناچیزی دارد و مردم یک جامعه توده وار صبور و بردبار ممکن است در انتخاب راه خود هیچ اجباری نداشته باشند.
بنابراین این مساله چندان عجیب نیست که در این جوامع، بسیاری از مردم هویت، شیوه زندگی، ارتباطات و حتى مذهب خود را تغییر می دهند تا به اصطلاح «خود حقیقی» و «مبهم» خویش را پیدا کنند. مردم، با محاصره شدن از سوی «نسبی گرایی» جوامع مدرن بدون در دست داشتن قطب نمای اخلاقی، امنیتی را که زمانی جوامع سنتی برای آنها فراهم کرده بود از دست داده اند.
