ابهام در دو سوی اطلس

شاید اولین و مهم ترین گزینه قابل بررسی در راستای پی بردن به چرایی این جمله ی وزیر خارجه آلمان، جو حاکم بر روابط اتحادیه اروپا با آمریکا باشد، جوی که از ظواهر آن بوی تنش به مشام میرسد.

تقریبا مانند تمام بحران های این روز های جهان که در یک طرف ماجرا پای آمریکای ترامپیزه شده در میان است، تنش میان اروپا و آمریکا نیز از این قائده مستثنی نیست.

بدون شک رفتارهای غیرقابل پیش بینی رییس جمهور آمریکا و اختلاف میان او و اروپا بر سر مسایل مالی و نحوه عملکرد ناتو و همچنین اختلاف اروپا و آمریکا در مورد برجام و همچنبن جنگ اقتصادی در وضع تعرفه بر کالاهای دو طرف را میتوان مهم ترین عرصه های بروز بیرونی تنش مورد بحث دانست.

تنش میان اروپا و آمریکا یک تنش چند وجهی است که به نظر میرسد قابلیت تبدیل شدن به یک بحران را دارد و در این راستا شاید مهم ترین نشانه ی که میتواند شاهد این مدعا باشد اختلافات دو طرف بر سر نحوه اداره و عملکرد ناتو است؛ در حقیقت این اختلاف از آن جهت حائز اهمیت بیشتری است که کشورهای دو سوی دریای آتلانتیک (اقیانوس اطلس) تا پیش از همکاری در چارچوب پیمان ناتو را یکی از اصلی ترین و استراتژیک ترین نقاط قوت خود میدانستند.

در این راستا وزیر خارجه آلمان در بخش های دیگری از مصاحبه اخیر خود با روزنامه "میتل دویچه سایتونگ" می گوید: ما خواهان یک آینده برای شراکت دو سوی آتلانتیک هستیم. اما این بدین معنا نیست که ما به همه چیز بله و آری بگوییم. اگر ما خواهان حفظ این شراکت هستیم باید آن را از نو تنظیم کنیم و در جایی که لازم است وزنه های برابر بسازیم. این مساله مهم است که ما در اروپا منسجم و متحد باشیم. یان کلور یونکر، رییس کمیسیون اتحادیه اروپا در مناقشات تجاری با آمریکا نشان داد که امکان دست یابی به موفقیت وجود دارد، اگر اروپا وزنه خود را در حالت تعادل قرار دهد.

داستان اختلاف اروپا و آمریکا بر سر ناتو از آنجایی بیشتر مورد توجه قرار گرفت که خبرگزاری های اروپایی خبری با این مضمون منتشر کردند که ترامپ در نشست تیرماه با سران ناتو پشت در‌های بسته، در بروکسل آشکارا تهدید کرده است که اگر متحدان آمریکا فورا دو درصد از تولید ناخالص داخلی خود را روی مسایل نظامی هزینه نکنند، واشنگتن از ناتو خارج می‌شود.

با این حال زمزمه های این اختلاف ماه ها قبل تر از خبری شدن این گفته ترامپ به گوش میرسید و حتی برخی معتقدند که از حواشی اولین نشست ترامپ با سران ناتو (مثل نحوه دست دادن او با همتای فرانسویش و یا کنار زدن رییس جمهور مونتنگرو برای ایستادن در اول صف) میشد پیش بینی کرد که او برای متفاوت بودن هم که شده سعی میکند نظرات خود را بر سایر اعضا تحمیل کند.

در همین باره روزنامه انگلیسی ایندیپندنت در اردیبهشت ماه با اعلام خبر ملاقات ینس استولتنبرگ، دبیرکل پیمان آتلانتیک شمالی، با رییس جمهور آمریکا، نوشت علت اصلی خشم ترامپ از ناتو، امور مالی است.

ایندیپندنت بیان می کند که ترامپ در مصاحبه با نیویورک تایمز گفته است که براساس ماده پنج ناتو، در صورتی که کشورهای عضو این پیمان مورد حمله نظامی غیر قرار گیرند، دیگر کشورهای این پیمان که 28 عضو دارد، باید به کمک آن کشور بشتابند اما آمریکا از این پس فقط به کمک کشوری خواهد شتافت که دو درصد از تولید ناخالص ملی اش را به ناتو بپردازد و نه اینکه دو درصد از تولید ناخالص ملی شان را به بودجه دفاعی کشورشان اختصاص داده باشند.

دونالد ترامپ از همان ابتدا و پس از رسیدن به قدرت، ناتو را یک سازمان «منسوخ شده» نامید که هزینه‌های زیادی بر دوش ایالات متحده می‌گذارد و اعلام کرد که دیگر از این سازمان حمایت نمی‌کند.

تحلیل های متفاوتی راجع به چرایی این رفتارهای ترامپ در مورد ناتو و جود دارد؛ تحلیلی که بعضا مقامات اروپایی آن را مطرح میکنند این است که؛ این رفتارها و گفتارهای ترامپ درباره ناتو صرفا از دیدگاه شخصی او نشات می گیرد و دیدگاه حاکمیت ایالات متحده این چنین نیست.

در همین رابطه یک شب قبل از حضور رییس جمهوری آمریکا در نشست سران ناتو، سناتورهای آمریکا با تصویب یک طرح و دموکرات های مجلس نمایندگان با صدور یک بیانیه از این سازمان حمایت و با مواضع دونالد ترامپ درقبال آن مخالفت کردند.

در جلسه سنای آمریکا سناتورها با 97 رای موافق در مقابل 2 رای مخالف طرح غیرالزام آوری را تصویب کردند که در آن از ناتو حمایت شده و خواستار تاکید بر تعهد آمریکا در قبال این سازمان شده است.

در همین حال، چهل و چهار نفر از دموکرات هایی که در کمیته نیروهای مسلح و امور خارجی مجلس نمایندگان آمریکا حضور دارند، با انتشار بیانیه ای ضمن انتقاد از اظهارات ترامپ درباره ناتو در بخش هایی از این بیانیه اینچنین می آورند که: ترامپ باید اهمیت حضور نظامی پیشرو ما (آمریکا) و رزمایش های مشترک در بازدارندگی در مقابل روسیه و تضمین آماده باش نظامی را به رسمیت بشناسد. 

با این حال تحلیل دیگری که درباره دلیل مواضع ترامپ دربرابر ناتو مطرح میشود این است که او میخواهد ناتو را به بخشی از هدف اصلی آن برگرداند که بر اساس آن شکل گرفته است.

هاستینگز اسمای، نخستین دبیرکل ناتو در زمان تشکیل آن، هدف از تشکیل پیمانی میان کشورهای دو سوی اقیانوس اطلس را این چنین شرح میدهد: «ناتو برای آن شکل گرفت که اتحاد جماهیر شوروی را خارج و ایالات متحده را داخل کند و آلمان را پایین نگه دارد.»

از این منظر ترامپ میخواهد اتحادیه اروپا به رهبری آلمان و فرانسه را پایین نگهدارد و آمریکا را به اقتدار گذشته اش بر گرداند، با این حال در مورد قسمت روسیه در مورد هدف ترامپ اختلاف نظرهای جدی وجود دارد. اختلاف نظرهایی که بعد از دیدار او و پوتین پر رنگ تر نیز شد و حداقل موجب شد استدلال های آن دسته از آمریکایی های که همچنان معتقدند او به کمک روس ها در انتخابات پیروز شده است تقویت گردد. اساسا یکی از علل اصلی اختلافات بروز پیدا کرده میان آمریکا و اروپا بر سر نحوه مواجه با روسیه است.

اروپای غربی خصوصا بعد از الحاق شبه جزیره کریمه به روسیه بارها از فعالیت های روسیه در شرق ابراز نگرانی کرده و معتقد است که تمرکز اصلی ناتو باید در برابر روس ها در شرق اروپا باشد حال آنکه به نظر میرسد ترامپ تمایل چندانی به این کار ندارد و حداقل اولویت اولش این است که بر خلاف آنچه تا کنون رخ داده است هزینه های ناتو را بیشتر از سایر اعضا تامین کند.

از طرفی دیگر اروپا علاوه بر چالش امنیت با چالش استقلال سیاسی و اقتصادی و همچنین چالش حفظ یکپارچگی نیز مواجه است.

اروپا در حوزه امنیت علاوه بر روسیه باید با چالش مهاجران و بازگشت تروریست های اروپایی عضو داعش به کشورهای خود مواجه شود و از طرفی دیگر آنها باید در حوزه استقلال سیاسی خود، در برابر خروج آمریکا از توافقاتی مثل پاریس و برجام در جهت حفظ وجهه خود در سطح بین الملل تلاش کنند و از این مهم تر بعد از خروج انگلستان از اتحادیه اروپا اعضای اصلی باید با چالش حفظ یکپارچگی نیز مواجهه کنند.

در همین رابطه مطرح شدن طرح دوباره تشکیل ارتش اروپایی میتواند اولین قدم حوزه یورو برای مواجهه با تمامی چالش هایی باشد که به نوعی چالش هایی گره خورده به هویت تاریخی و معاصر این قاره هستند.

در حقیقت پس از خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، تشکیل ارتش اروپایی میتواند توانایی‌های اعضای این اتحادیه را برای مقابله با تهدیدات تروریستی بالا ببرد و در نتیجه با اشتراک مفهوم امنیت در میان اعضا و افزایش وابستگی امنیتی کشورهای اروپایی به یکدیگر، هزینه خروج از این اتحادیه را افزایش دهد.

از سویی دیگر نیز بخش مهمی از اهداف ارتش مشترک اروپایی می‌تواند متمرکز بر تقابل با روسیه در مرزهای شرقی ارزیابی شود.

علاوه بر این همانطور که وزیر خارجه آلمان از عبارتی مثل تعادل بخشی به روابط دو سوی آتلانتیک سخن به میان آورده است، نوعی گرایش به استقلال عمل در برابر ایالات متحده نیز می‌تواند از اهداف این ارتش باشد.

این بدان معناست که در مورد مناطقی که ممکن است ناتو و اتحادیه اروپا دارای اختلاف نظر باشند، اروپا می‌تواند بجای ناتو بر روی ارتش مشترک خود حساب کند.

هر چند که بر اساس گفته های مقامات اروپایی به نظر میرسد خروج اروپا از ناتو و یا حتی انحلال ناتو مطرح نیست و حتی تشکیل یک ارتش با لباس مشترک نیز موضوعیت ندارد؛ بلکه به نظر میرسد صرفا تشکیل یک مرکز برای اتحاد فرماندهی ارتش های اروپایی حداقل فعلا در دستور کار سران این اتحادیه باشد.

به عبارت دیگر همانظور که از گفته های وزیر خارجه آلمان بر می آید، شاید اروپا نه در پی انحلال ناتو است بلکه در صدد برقراری یک تعادل است تا بتواند ضمن حفظ بکپارچگی و همچنین حفظ استقلال سیاسی واقتصادی خود در برابر رفتارهای بی پروا ترامپ، وجهه سیاسی خود را تقویت کند و در مواقعی که تضاد منافع پیش می آید ابزار مناسبی در دست داشته باشد تا بتواند بهترین تصمیم را بگیرد.

در نهایت آنچه به نظر میرسد این است که ابهام بر آینده پیمان میان کشورهای دو سوی اقیانوس اطلس شمالی سایه افکنده است و بدون شک این ابهام میتواند قدرت هژمونی غرب در برابر رقبایی مثل روسیه و چین و محور مقاومت به رهبری ایران را تضعیف کند.