این صحنه های دلهره آور و غیرطبیعی وقتی بیشتر هراسناک می شود که بدانید، ایران پنجمین مصرف کننده پلاستیک درجهان است با ماهانه دویست هزار تن و این حجم مصرف بدون در نظر گرفتن رنگ های شیمیایی و فلزی مثل آلومینیوم است که در کنار همان پلاستیک ها وارد طبیعت می شوند.
همین پلاستیک های ناقابل که در قالب کیسه خرید، شیر کیسه ای، ظرف تنقلات و ماست و چیپس همراه با بطری های نوشابه و آب معدنی هر روز دور انداخته می شوند یا در بهترین حالت در قبال نایلون زباله، تحویل ماشین بازیافت می شوند، انواع آلاینده ها را در صورت سوزانده شدن وارد هوایی می کنند که فرزندان این جامعه تنفس می کنند و اگر هم در طبیعت رها شوند، تا چند نسل دیگر از همان فرزندان همچون نقشی ماندگار، بر پیشانی خاک و آب باقی می مانند، درختان را مثل شمایلی از نابودی محاصره می کنند و جانوران از همه جا بی خبر را به هزار درد بی درمان مبتلا می کنند، مثل آن نهنگی که 80 کیلو پلاستیک را به مرور بلعیده بود یا پرنده ای از خوردن یک سر بطری در حال جان دادن بود.
و حالا ریزپلاستیک هایی که در بدن همه انسان ها در حال گشت و گذار علمی هستند، آدمی راس هرم غذایی است پس هرچه دیگر موجودات مصرف کنند و در بافت های گیاهی یا جانوری شان ذخیره شود، یک روز وارد دستگاه گوارش انسان خواهد شد، حالا خبر این است که آدمی نیز همچون دیگر موجودات عالم هنوز نتوانسته راهی در درون چرخه حیات و رشد خود پیدا کند که با خوردن پلاستیک آن را هضم کند، پس روزی می رسد که هیچ خانه امن یا محیط عاری از پلاستیک و سموم ناشی از آن برای او باقی نخواهد ماند، دریاها و سواحلش در محاصره توده هایی متعفن از این ماده قرار می گیرند، هوایی که تنفس خواهد کرد علاوه ریزگردهای فعلی و فلزات سنگین سمی، حاوی پلاستیک های ذره بینی خواهند شد که تنفس و زنده ماندن را برای او مشکل تر می کند و از امروز باید فردایی پاد آرمانی را تصور کند که در میان کوه هایی از پلاستیک مانند موجودات مسخ شده، به دنبال تکه ای خوردنی کپک زده می گردد و در حالی انواع بیماری ها را از بدو تولد با خود حمل می کند.
کشورهای اروپایی که خود در زمانی ابداع کننده مصرف پلاستیک در صنایع بسته بندی بودند و هنوز بهترین ماشین آلات بسته بندی صنعتی یا تولید و تزریق پلاستیک و پلیمر را تولید می کنند، چند سالی است به اطلاع رسانی رسانه ها و تحت فشار افکار عمومی و نخبگان دوستدار محیط زیست و البته زنگ خطری که برای فروپاشی محیط زیست در جهان به صدا درآمده، به محدود کردن قانونی مصرف پلاستیک، میزان آن و نحوه استفاده از این ماده در محصولات غذایی، آشامیدنی و به طور کلی مصنوعاتی پرداخته اند که به طور موقت یا یک بار مصرف استفاده می شوند.
ساده ترین آن همین یک بطری آب معدنی است که 500 سال باید در جایی رها شود تا تجزیه شود، بسیاری اروپائیان که این روزها به ایران می آیند، یک فلاسک فلزی یا قابل استفاده برای بلندمدت را به همراه دارند، کیسه ای پارچه ای برای خریدها و البته چشمشان هم به دنبال سطل هایی می گردد که برای جمع آوری زباله های تفکیک شده، نصب شده باشند.
با همین تغییرات ساده والبته وضع مالیات بر شرکت هایی که از پلاستیک برای بسته بندی محصولات خود استفاده می کنند، امروز آمار میزان استفاده از این ماده در کشورهای اتحادیه اروپا به شدت کاهش یافته است و آنها تلاش های خود را برای پاکسازی محیط زیست از حاصل اشتباهات خود و نسل های قبل از خود متمرکز کرده اند.
روزی نیست که خبری در مورد باکتری های پلاستیک خوار، ابداع مواد یک بار مصرف تجزیه پذیر یا محصولات و پوشش هایی منتشر نشود که حتی در صورت خورده شدن، هضم می شوند، اخباری که نشان دهنده سرازیر شدن بودجه های تحقیقاتی از سوی دولت ها و نهادهای عمومی و خصوصی به سمت دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی دارد. با همین دست فرمان که اروپا می رود دور نیست که آمریکا با تصمیم هوشمندانه ترامپ برای خروج از توافقنامه پاریس، تبدیل به بهشت تولید کنندگان پلاستیک و آلایندگان محیط زیست شود و اروپا به مدد آینده نگری خود و فشارهای افکار عمومی، شاخص های بالاتری را در کاهش گازهای گلخانه ای و رفع آلودگی های زیست محیطی کسب کند!
ایران اما همین امروز هم با مشکلات جدی از مصرف این یکبار مصرف های آسان به دست آمده اما خانه خراب کن روبروست، هزینه های بیمه های سلامت ناشی از بیماری های مرتبط با آلودگی های زیست محیطی در حال افزایش است، تولید زباله به شدت زیاد می شود، دفع و امحاء زباله ها به خصوص زباله های خطرناک بیمارستانی با درصد قابل توجهی پلاستیک، آژیر قرمز مرگ اکولوژیک را در حاشیه شهرها و مناطق دفن زباله به صدا درآورده و آلوده شدن فضا و محیط به پلاستیک موجب بروز علایم خطرناکی در جمعیت فعال کشور شده که یکی از آنها افزایش میزان عدم باروری در میان مردان و نازایی بین زنان است.
امروز در هر مغازه خوار و بارفروشی یا هر فروشگاه دیگری، صحنه های پیروزمندانه چیدن خریدها در کیسه های نایلونی رنگارنگ به وفور دیده می شوند، شهروند محترمی که آشغال خود را در خیابان رها نکرده باشد با سطل زبال هایی روبروست که پر از بطری های یک بار مصرف و ظروف تنقلات پلاستیکی است، چون این روزها به مدد عطش بسته بندی یک لواشک ساده هم وزن خود پلاستیک به همراه دارد.
شاید بسیاری از دیدن آبسردکن بانک سر خیابان محل زندگی یا اداره ای در آن کار می کنند خوشحال باشند، اما آیا محاسبه می کنند، روزانه چند لیوان یک بار مصرف روانه سطل آشغال می شود یا می فهمند که هر کدام از این لیوان ها، ظروف یا کیسه های نایلونی چه بر سر آنها و فرزندانشان می آورد؟
فرهنگ شهروندی در این زمینه ناقص و نحیف است، با بسیاری از شهروندان اگر صحبت شود، همه آنها به شدت خواهان مقابله با اپیدمی و جنون مصرف پلاستیک هستند، اما آیا چند نفر از آنان به خاطر دارد تا در زمان خرید، کیسه پارچه ای و مشابه آن را همراه خود داشته باشد، حاضر است چقدر هزینه کند تا یک بطری آب قابل استفاده فلزی بخرد یا اصلا وقتی شیشه اتومبیلش باز است، ضایعات تنقلات خود را از پنجره ماشین به بیرون پرت نکند یا درشب هایی که مراسم های عزا و شادی برگزار می شود برای توزیع نذری از ظروف قابل بازیافت استفاده کند؟
جایگاه تحقیقات در موسسات دولتی یا عمومی کجاست، چرا باید نخبگان علمی کشور به جای اشتغال به تحقیق برای بهبود عملکرد صنعت در استفاده مواد قابل تجزیه و کمترآلاینده، سرگرم برگزاری کلاس کنکور یا جلسات آموزش خصوصی باشند و بعضی از تازه کارهایشان به دنبال بودجه های تحقیقاتی در به در ادارات دولتی سرگردان شوند؟
اما راه حل کاهش مصرف کجاست؟ آیا صرف تبلیغ از رسانه ها برای استفاده کمتر از کیسه های نایلونی و یا نمایش های شورای شهری مثل اصفهان برای استفاده نکردن از لیوان یک بار مصرف است یا برای رسیدن به نقطه ای از فرهنگ استفاده درست از مواد تجزیه ناپذیر پلاستیکی، باید با وضع قانون به داد محیط زیست رسید؟
آیا می توان برای استفاده از پلاستیک مالیات وضع کرد یا استفاده از کیسه های نایلونی را در زمان خرید را محدود کرد؟ در بسیاری از کشورهای توسعه یافته که محیط زیست مورد توجه قرار گرفته، مصرف پلاستیک، تولید آلاینده ها و سوخت های فسیلی کاهش پیدا کرده است اما از چه راهی؟ مالیات اولین راهکار است و دیگری الزام قانونی و نظارت دقیق بر آن!
رستوران ها و مراکز خرید و صنایع بسته بندی باید در کنار دولت و نهادهای عمومی و قوانین مرتبط با این حوزه، برنامه هایی برای مقابله و کاهش آسیب های زیست محیطی پلاستیک داشته باشند، از ارایه بی ضابطه، بدون نگرانی و راحت طبانه، کیسه های نایلونی، ظروف غذای یک بار مصرف کمتری را استفاده کنند.
دولت باید قوانین سختی برای نجات آینده کشور در این موارد وضع کند و مجلس از ارایه آنها استقبال کند، صدا و سیما به فرهنگ سازی بپردازد و مجموعه ای از مشوق ها و تمهیدات بازدارنده وارد ادبیات اجرایی کشور شود و زمینه برای سرمایه گذاری موثر در طرح های بازیافت یا تولید ظروف قابل تجزیه برداشته شود.
در حال حاضر اگرچه بسیاری از تولیدکنندگان ظروف یکبار مصرف یا صنایع غذایی که برای بسته بندی محصولات خود از ظروف و کیسه های پلاستیکی استفاده می کنند، با مصرف کمتر این ماده متضرر می شوند، اما باید قوانین مالیاتی آنقدر محکم باشد که این گروه از ذینفعان مصرف پلاستیک، برای ادامه حیات خود، مجبور باشند که به قوانین کشور پایبند باشند.
مجموعه هایی که در کشور به دنبال ارتقای تولید و استفاده از فناوری های نوین هستند، می توانند با استفاده از تجربیات شهروندان یا ایده های آنها برای مقابله با این روند افزایشی مصرف آلاینده های زیست محیطی، از سرمایه اجتماعی نخبگان برای واداشتن جامعه به مطالبات زیست محیطی استفاده کنند و از سوی دیگر حمایت خود از طرح ها و تحقیقات علمی در این زمینه تا رسیدن آنها به مرحله بازار ادامه دهند.
دولت، سازمان محیط زیست و مجموعه هایی که وظیفه حفظ این آب وخاک را برای نسل های آینده بر عهده دارند، نباید منتظر بمانند تا کوه های زباله تجدیدناپذیر از دشت ها به شهرها برسد و پیش از اینکه روندی غیرقابل برگشت در مصرف منابع محدود آغاز شود خود و جامعه را برای مقابله با این همه گیری جنون آمیز آماده کنند.
